In Triple Value Leadership komt geregeld het begrip sociaal contract terug. Toeval nu Pieter Omtzigt de partij Nieuw Sociaal Contract heeft opgezet? Ja en nee blijkt uit het verhaal van Tideman. Nee, het is geen toeval dat we op zoek zijn naar nieuw evenwicht (contract). Volgens Tideman loopt het kapitalisme op de laatste benen. ‘De tijd dat we alleen dachten aan het maken van winst (Reagan, Thatcher, neoliberalisme, de Aziatische tijgers) is voorbij. Decennialang wisten we niet beter: als vissen die zwemmen in zoet water was de wereld alleen met winst maken bezig.Vroeg je rond de eeuwwisseling trainees bij de DNB wat kapitalisme was, hadden ze eigenlijk geen antwoord. Winst en groei waren een constante. Als een vis in zoet water. Het kapitalisme is een werkvorm die ons heeft geholpen ons kapitaal te beschermen en te laten groeien. Het systeem was echter nooit bedoeld om andere mensen en de natuur uit te buiten, maar dat is nu wel wat gebeurt. Langzamerhand is er zout water binnengestroomd. Groei bleek ten koste te gaan van natuurlijke bronnen en sociale cohesie. We hebben ervaren dat we veel rijkdom hebben gekregen door kapitalisme, maar we gaan nu de nadelige effecten ervan ervaren. Waarde is niet alleen geld en rijkdom, er is ook maatschappelijke waarde en waarde van de natuur. Omtzigt heeft dat gezien en probeert het marktfalen (kloof tussen burger/maatschappij en overheid) te herstellen middels een nieuw sociaal contract.’
Wat Tideman niet snapt, is dat Omtzigt daar het bedrijfsleven (en ook het milieu) niet prominent in meeneemt. ‘Omtzigt definieert het wat mij betreft te nauw. Op een of andere manier bestaat het bedrijfsleven niet bij politieke partijen, terwijl het ruim tachtig procent van ons BBP bepaalt. Het bedrijfsleven is er wel als een cashcow van de overheid, maar niet als gesprekspartner voor de toekomst van het land.’ Tideman zou willen dat er niet alleen een nieuw sociaal contract tussen maatschappij en politiek ontstaat, maar ook eentje waarin het bedrijfsleven en de natuur een rol spelen. ‘Dat ontbreekt nu vaak. Rousseau had het al over een sociaal contract tussen privaat en publiek. We zijn alleen 200 jaar na dato vergeten dat concept aan te passen aan de context van vandaag.’
Wat Tideman betreft is het een misvatting dat de overheid leidend is in een samenleving. ‘Onze media maken ze leidend. Maar grote beslissingen worden genomen op basis van een economisch denkkader, waarin bedrijven leidend zijn. Omdat de politiek zelf het bedrijfsleven veel macht heeft gegeven om ongelimiteerd te groeien, is het onterecht om bedrijven weg te zetten als boosdoener. Bedrijven en politiek horen samen te werken aan maatschappelijk welzijn. Net zoals in een team dat totaalvoetbal speelt: verdedigers helpen met aanvallen, en aanvallers helpen te verdedigen.’
Van driehoek naar cirkel
Tideman noemt het oude kapitalistische systeem de driehoek van groei waarbij het draait om kapitaal, consument en productie. ‘De driehoek van groei is ontworpen om optimale efficiency van geïnvesteerd kapitaal en productie te creëren. Als onze economische activiteit alleen maar efficiency nastreeft, zal dit geleidelijk de vitaliteit en gezondheid van het hele systeem ondermijnen.’
Waar hij naar toe wil, is niet de driehoek van groei, maar de cirkel van duurzaamheid. Hij formuleerde zes beginselen waarmee deze cirkel van duurzaamheid kan worden gebouwd. Dit past hij toe op bedrijven, met het SOS-model: System, Organisations en Self. Anders gezegd: Triple Value Leadership waarbij bedrijven waarde creëren voor zichzelf, klanten én samenleving. ‘Het wordt tijd dat we de blinddoek afdoen. Zien wat we veroorzaakt hebben in het kapitalisme.’
In zijn boek richt Tideman zich daarbij primair op de rol van bedrijven omdat zij zo’n grote maar onderbelichte rol spelen in het scheppen van een duurzame toekomst. ‘Ik wil dat leiders zich bewust worden van het feit dat ze niet alleen denken in kortetermijnwinsten. Marc Benioff (CEO Salesforce) zei het mooi: “Het kapitalisme is goed voor me geweest. Maar als kapitalist geloof ik dat het tijd is om hardop te zeggen wat we eigenlijk allemaal wel weten: het kapitalisme, zoals we het kennen, is dood.” De financiële crisis was daarbij een kantelpunt. De duurzame development goals van de VN hebben vervolgens een mooi kader geschetst waarin duurzaamheid een plek kreeg. Maar het is een verwarrende periode. Bedrijven zijn nu nog met MVO bezig, maar ik vind MVO vaak niet meer dan een vernislaagje. Greenwashing. De stap naar echt duurzaam ondernemen is ingewikkeld, en moeten we nog maken. Ik wil met dit boek hoop bieden en helpen met dit ingewikkelde proces. Laten zien dat kan en vooral ook hoe dat kan. Van de driehoek kunnen we naar de cirkel, door de methode van Triple Value Leadership toe te passen. Er zijn succesvolle voorbeelden uit de praktijk. Door een partnership aan te gaan met het World Food Program van de VN heeft DSM bijvoorbeeld een mondiaal probleem weten te herdefiniëren tot een zakelijke groeikans. Zo werk je aan winst én samenleving.’
Maar wat is er duurzaam aan cola? Waarom rennen we met z’n allen naar de Action als we iets goedkoops willen? Waarom vliegen we ons gek? Dan kunnen we toch met tachtig procent van de economie stoppen als we echt duurzaam willen zijn? Tideman: ‘Ik mag het niet hardop zeggen, maar ja eigenlijk is dat zo. Niet elke industrie kan meer groeien. Als we eerlijk zijn, moeten we bepaalde industrieën afschrijven. Ik besef dat het een lastige boodschap is als je als leider moet zeggen dat de tent dicht kan omdat er geen maatschappelijke waarde is. Toch zie ik dat Coca Cola ook met waterproducten en sappen bezig is. We proberen kerosine te vervangen door biofuel en de autoindustrie maakt met de elektrische auto echt wel stappen. Via de weg van innovatie is veel mogelijk. Ondernemers moeten het momentum nu zelf pakken om duurzaam te worden. Deep down weten leiders ook dat het zo niet verder kan. Het rapport van de Club van Rome dateert van 1972. Dieselgate bij Volkswagen was bewuste misleiding door leiders die beter wisten.’
Totaalvoetbal
Leiderschap is voor Tideman een belangrijke component binnen Triple Value Leadership. ‘Leiderschap van duurzaamheid, vereist leiders die beschikking hebben over buitengewone capaciteiten. Dit zijn leiders die complexiteit kunnen lezen en voorspellen. We hebben wijze leiders nodig.’ Tideman vraagt veel van de leider van de toekomst, zo blijkt uit zijn boek. We moeten leiders radicaal bijscholen… Leiders moeten uitgesproken kwaliteiten hebben…. Leiders moeten strijders, verbinders, zieners, bewakers, ontdekkers en wijzen zijn. Tideman: ‘Meestal zijn ze op twee van die laatste aspecten goed, de andere vier niet.’
Search bureaus zien dat inmiddels ook. Egon Zehnder (Friedrich Kuhn) zegt in het boek: ‘Wij zoeken CEO’s die in staat zijn om de transitie te maken van het leiden van bedrijven naar het leiden van bedrijven in de samenleving de leider van de toekomst moet al die facetten beheersen.’ Tideman wil dan ook dat leiders met hun teams en organisaties totaalvoetbal gaan spelen. Leiders moeten op meerdere posities uit de voeten kunnen (van strijder tot wijze) én dus ook kunnen aanvallen, verdedigen en verdelen: zowel er zijn voor mens, markt als maatschappij. De leider moet van een homo economicus weer een homo sapiens (de bewuste mens) worden. Iemand die naast groei en winst ook let op de sociale en ecologische waarden. Leiders moeten volgens Tideman anders gaan denken en handelen. Een vak als leiderschapsontwikkeling moet beter worden gedoceerd. ‘Dat kan eerder, dieper en explicieter.’ En de leider moet zich vooral bewust zijn van de context waarin-ie opereert.
Goede leiders zijn schaars volgens Tideman. ‘Ze zien nog onvoldoende dat er veel zout water binnenkomt waarin de vis niet meer kan zwemmen. De wereld is echt veranderd. We moeten opnieuw durven te vertrouwen op de vindingrijkheid van mensen. Als we geduldig, compassievol en harmonieus met elkaar omgaan, kunnen we over de schaduw van het kapitalisme heen springen. Het kapitalisme is vooral geënt op de lineaire statische principes uit de natuurkunde. We moeten inzichten van biologie, psychologie en sociologie die wijzen op niet-lineaire en generatieve krachten van de mens, in onze businessmodellen toestaan.’
Wacht niet op de politiek
Volgens Tideman is het bedrijfsleven zowel het probleem als de oplossing. ‘Doordat het bedrijfsleven in het kapitalistische systeem meer macht kreeg en ongelimiteerd kon groeien, hebben we de aarde uitgewoond. Tegelijkertijd hebben we het bedrijfsleven nodig om als land te functioneren. Mijn boek is een appèl om na te denken hoe we als leiders kunnen zorgen dat we waarde op een andere, duurzamer manier, kunnen realiseren. Het bedrijfsleven moet daarbij niet gaan wachten tot de politiek keuzes maakt. De VVD wil vrij baan geven aan de markt, linkse partijen willen bedrijven belasten. In de partijpolitiek lijkt een co-creatieve rol van het bedrijfsleven er gewoon niet te zijn. Het bedrijfsleven moet zelf opstaan, duurzaam opereren en totaalvoetbal spelen.’
In Triple Value Leadership citeert Tideman Feike Sybesma, voormalig topman van DSM: ‘Hoe kun je succesvol zijn als leider, als je organisatie niet succesvol is. Hoe kun je als organisatie succesvol zijn, als de samenleving waarin die opereert niet succesvol is.’ Het antwoord van Tideman erop is Triple Value Leadership. Organisaties bouwen die waarde opleveren voor mens (1), markt (2) én maatschappij (3). Het is een SOS voor het bedrijfsleven. En nog niet te laat. Voor de leider die het vernislaagje van MVO durft af te halen als veredeld reputatiemanagement en echt durft te gaan voor het oplossen van maatschappelijke problemen. Van driehoek naar cirkel. Met als fundament een echt sociaal contract tussen politiek, maatschappij én bedrijfsleven.
Over Ronald Buitenhuis
Ronald Buitenhuis is freelance journalist.