Vier jaar geleden werden de verkiezingen gekenmerkt door grote schandalen, inmengingen en verdachtmakingen. De gedoodverfde winnaar Hillary Clinton gaf op de verkiezingsavond haar nederlaag toe. Vanaf dat moment is onderzocht wat er allemaal precies gebeurd is. Fraude? Inmenging van Rusland via trollen en hackers? Pas in de loop van 2017 en 2018 werd duidelijk dat de invloed van sociale media en met name Facebook en de manier waarop dit is ingezet om verwarring te zaaien door de Republikeinen één van de belangrijkste factoren is gebleken. In de media kwam aandacht voor het Britse bedrijf Cambridge Analytica (CA). Zij en haar moederbedrijf SCL Group hadden onder andere campagnes uitgevoerd tijdens de Brexit. De zeer conservatieve multimiljardair Robert Mercer en Steve Bannon waren nauw betrokken bij de oprichting van CA in 2014. CA voerde psychologische oorlogstactieken, micro-targeting en sociale media campagnes uit op basis van zeer nauwkeurige profielen van grote dataverzamelingen.
Hoe deze data verzameld is, hoe CA zijn campagnes uitvoerde in 2016 is onderwerp van het zeer leesbare en bij vlagen spannende boek De grote dataroof van Christopher Wylie. Wylie is een Canadees staatsburger die in 2010 in dienst trad van SCL in Londen. Hij is gespecialiseerd in het gebruik van gegevens om psychologische modellen van mensen op te stellen. Hij deed ervaring op met targeting en de mogelijkheden om de juiste groepen mensen te bereiken tijdens de 2008 verkiezingscampagne van Obama. In die campagnes gebruikte het team van Obama voor de eerste keer sociale media als belangrijkste platform om de boodschap van de kandidaat te verspreiden. Het was zeer succesvol.
Eén van de meest gedenkwaardige dagen voor Wylie was de kennismaking met de Amerikaan die Steve heette, in Cambridge in 2013. Steve Bannon was op dat moment nog niet betrokken bij Trump, maar verantwoordelijk voor het conservatieve online kanaal Breitbart. Hij werd enthousiast van de mogelijkheden van data en de bracht Alexander Nix, CEO van SCL in contact met onder andere de Mercer-familie. Zij zouden de financiën regelen voor Cambridge Analytica zodat ze zich konden focussen op de Amerikaanse verkiezingen en de winst van de Republikeinse kandidaat.
Wylie staat nu bekend als een klokkenluider. Al in 2015 nadat hij SCL en CA achter zich had gelaten waarschuwde hij hoge functionarissen bij de overheid en van softwarebedrijven wat er speelde. Hij kreeg pas gehoor NA de verrassende uitslag van de Amerikaanse verkiezingen. Sindsdien bestaat zijn werk uit het spreken voor speciale commissies, meewerken aan media-onderzoeksprojecten etc. Hij werkte nauw samen met de teams van The Guardian en The New York Times. Zijn onthullingen dat de basis van deze immense datacollectie bij Facebook vandaan kwam, aangevuld met deels openbare deels gekochte verzamelingen en de manier waarop dit ingezet is, ook weer op Facebook, heeft de naam van dat bedrijf geen goed gedaan.
De Grote Dataroof leest als een spannend jongensboek. Het is zeer informatief over de manier waarop data slim ingezet kan worden. (Het ethisch oordeel hierover is aan anderen.) Het beeld dat we krijgen over het werk van SCL en CA sluit aan bij de andere belangrijke documenten die hierover verschenen zijn, de documentaire The Great Hack (2019) en De Datadictatuur van Brittany Kaiser, voormalig Operational Officer van SCL en CA.
Tot op heden hebben geen van de hoofdrolspelers of verantwoordelijken bij CA, de Republikeinse Partij of Facebook een strafvervolging gekregen over de manier waarop kiezers door berichtgeving op sociale media gemanipuleerd zijn. En voor het oneigenlijk gebruik van hun persoonlijke gegevens hierbij. Voormalig analisten en ontwikkelaars van CA hebben inmiddels adviesbedrijven rondom data-marketing, microprofilering enzovoort. Recent werd bekend dat het grote databestand met gegevens van 87 miljoen Amerikaanse burgers nog steeds in handen is van de Republikeinse Partij. En misschien in dat van derden. Of en hoe die verzameling weer gebruikt wordt, en of dit succesvol was zullen de komende maanden leren.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
