‘Storylistening is net zo belangrijk als storytelling’

Waar heeft een held een kompas voor nodig?

Rick Willemsen: Om in de jungle van communicatie waarin we ons dagelijks bevinden je verhaal en je mening te kunnen brengen, ongeacht de druk van buiten. We leven in een wereld waarin de grenzen van het betamelijke steeds verder worden opgezocht, en soms mag je mensen erop aanspreken dat iets echt niet kan. Tegelijkertijd moet je ook navigeren tussen de opvattingen die je zelf hebt, want er zijn eveneens grenzen aan de discussies die je met je dierbaren kunt voeren. Titia en ik hebben allebei complotdenkers in onze vriendenkring, en als je je niet goed voorbereidt, kun je door een meningsverschil hele belangrijke mensen kwijtraken.

Titia Wolf: Dat werkt tevens door op een organisatorisch niveau. Ook in het bedrijfsleven heb je helden nodig die over hun schaduw heen springen en zien dat er verschillende perspectieven op dezelfde werkelijkheid bestaan. In ons boek schenken we bijvoorbeeld aandacht aan het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Ziekenhuis in Amsterdam, dat als een van de kernwaarden ‘zorg recht uit het hart’ hanteert. Tijdens coronatijd stelde een van de medewerkers daarop de vraag: als dat echt zo is, hoe kunnen we het dan laten gebeuren dat mensen via een iPad afscheid moeten nemen van hun dierbaren? Aan de hand van die opmerking heeft het management vervolgens besloten om palliatieve suites in te richten, waar stervenden toch konden samenzijn met hun gezin, zonder dat het infectierisico op de afdeling vanwege een toenemend aantal bezoekers van buiten omhoog ging. Helden kunnen met andere woorden heel gewone mensen zijn, die vanuit een helder kompas confronterende vragen aan hun CEO durven te stellen.

Hoe ziet zo’n kompas eruit?

Willemsen: Het kompas van de held is voor iedereen weer anders, omdat het gecentreerd is rondom je persoonlijke, professionele en publieke waarden. Daarmee fungeert het als een authentieke gids om onszelf bij ethische dilemma’s en moeilijke besluiten op een stevige manier te positioneren.

Wolf: Het kompas rust daarnaast op drie pijlers: storytelling, ethiek, en leiderschap. We gebruiken verhalen om een bepaalde situatie betekenis te geven. Je kunt niet kiezen wat er op je afkomt, maar het is wel mogelijk om daar via storytelling je eigen interpretatie aan te geven. Wat is het verhaal dat je tot je neemt, en wat raakt je daarin? Vervolgens is het zaak om daar vanuit je eigen ethische waarden een antwoord op te formuleren. Wat voelt als het juiste voor jou? En ten slotte moet je de verantwoordelijkheid nemen om daar iets mee te doen. Dat vereist leiderschap, al hoeft heldendom niet heel groot te zijn. Soms is het bijvoorbeeld al genoeg om je verhaal te delen. We proberen hier overigens niet moralistisch in te zijn. We gaan niemand uitleggen wat goed of fout is; dat is iets wat je vanuit je eigen onderzoek moet opmaken.

Hoe stem je je kompas af op dat van een ander?

Willemsen: Onder meer door naast storytelling ook aan storylistening te doen. Een van de voorwaarden van een goed kompas is dat we vanuit we vanuit onze waardenset ook naar anderen luisteren, dus in hoeverre laat ik jou uitpraten, terwijl ik weet dat jij een andere mening bent toegedaan? Ik heb daar een tijdje geleden zelf aan gewerkt met een vriend die op het Forum voor Democratie stemt. Die partij staat haaks op alles wat me zelf politiek dierbaar is, maar met het oog op onze vriendschap vond ik het belangrijk om me in zijn verhaal te verplaatsen. Hij vertelde me dat hij als leraar op een vmbo-school regelmatig bedreigd wordt door Marokkaanse vaders die het niet accepteren als hij hun kind de klas uitstuurt omdat ze volgens de Nederlandse normen over een grens zijn gegaan. En dat het FvD wat hem betreft de enige partij is die op dat punt zijn belangen behartigt. Niet dat ik nu zelf overweeg om op het Forum te stemmen, maar ik weet daardoor tenminste wel wat zijn redenen zijn om dat wel te doen. In de openbare ruimte zie je al snel dat mensen worden afgekapt als hun verhaal een bepaalde richting dreigt te nemen, waardoor je al snel in een patstelling terechtkomt.

Op welke manier geeft het kompas richting aan organisaties?

Willemsen: Bedrijven bevinden zich inmiddels in hetzelfde krachtenveld als individuen. Zij moeten ook manoeuvreren door het oerwoud van meningen, want bij een misstap kan op social media meteen je kop worden afgehakt. Dat vereist evenzeer een fundering op basis van storytelling, ethiek en leiderschap.

Wolf: En net als mensen houden organisaties er kernwaarden op na. Het is wel zaak om die formele structuur vervolgens te laden met verhalen, want anders blijven ze abstract. Mijn eerste werkgever, het IT-bedrijf CMG, hamerde bijvoorbeeld heel erg op het belang van openheid, eerlijkheid en gelijkheid. Dat zijn heerlijke containerbegrippen, maar bijna dertig jaar later kan ik nog steeds anekdotes ophalen die deze waarden illustreren. Zo ging het verhaal dat een directeur in Engeland de megamagnumfles Johnny Walker whisky die een relatie aan hem schonk heeft teruggeven met de vraag of hij in plaats daarvan een groot aantal miniflesjes voor het hele team kon krijgen. Het ging immers niet om hem.

Willemsen: En het zijn juist die informele verhalen waar je als organisatie over moet waken. Soms hebben mensen namelijk de behoefte om die op een andere manier te vertellen dan hoe ze in de organisatie rondgaan. Bijvoorbeeld omdat ze zich niet veilig voelen.

Wolf: Wat dat betreft gaat heldendom ook heel erg over de kracht van kwetsbaarheid. Het is belangrijk om als organisatie ook toe te geven waar je de plank hebt misgeslagen en welke worstelingen je hebt meegemaakt, zodat mensen er een les uit kunnen trekken, zoals in het geval van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Ziekenhuis in Amsterdam. De tijd dat organisaties wegkomen met alleen succesverhalen is voorbij.