‘Er is een verschil tussen mannelijke en vrouwelijke kwaliteiten’

Wat een inspirerend idee, de archetypen van het leiderschap te koppelen aan de Griekse godinnen. Waar vindt uw idee zijn oorsprong?

Eigenlijk in mijn kindertijd. Op school ben ik negen jaar lang gepest en om te overleven heb ik een personage gecreëerd, Diamond Lily. Zij gaf mij kracht. Als ik bijvoorbeeld voor de klas moest spreken, durfde ik niet. Maar Diamond Lily wel. En dan deed ik het. Op een dag ben ik op de speelplaats in elkaar geslagen en voelde ik zelfs een kracht naast mij. Die zei: ‘Wacht maar tot je groot bent, jij bent ijzersterk.’

Tijdens mijn hogere studies ontdekte ik dat Carl Jung met archetypes werkte. En dat dat eigenlijk over de hele wereld voorkomt. Ik las De reis van de held van cultuurfilosoof Joseph Campbell en toen begreep ik: ik ben niet gek, er zijn meer mensen die dit hebben. Vervolgens stuitte ik in 1994 op het werk van Jean Shinoda Bolen, de psychiater die het werk van Jung in verband bracht met de Griekse godinnen. Toen besefte ik dat Diamond Lily eigenlijk Aphrodite was, de vrouw die staat voor schoonheid, liefde en creativiteit. Dat is mijn hoofdarchetype. Op mijn 22e heb ik een thesis geschreven voor mijn master: Diamond Lilly, bewuste schizofrenie, over hoe je andere personages in jezelf kunt activeren om jezelf te presenteren aan de buitenwereld. Al die tijd heb ik wel benadrukt hoe belangrijk authenticiteit is: werken met archetypes gaat niet om een rolletje spelen, maar is een onderdeel van je persoonlijkheid, dat je gewoon kunt aanroepen.

U beschrijft vier godinnen in relatie tot leiderschap, de krijgsgodinnen Artemis en Athena, de verbindende godin Demeter en de charismatische godin Aphrodite. Waarom deze vier? En niet bijvoorbeeld Hestia of Hera?

Ik heb lang leiderschapstrainingen gegeven met zeven of acht goden, maar op een bepaald moment ben ik gaan kijken welke godinnen het belangrijkst zijn voor de werkvloer. Jean Shinoda Bolen noemt de krijgsgodinnen Artemis en Athena in haar boek bijvoorbeeld de ‘maagdelijke godinnen’, vrouwen die onafhankelijk en daadkrachtig zijn. Hestia, de godin van het haardvuur, wil meestal geen leidinggevende functie. Zij is de butler op de achtergrond die het fijn vindt als de boel geregeld is. Onder mijn coachees kom ik dat soort vrouwen minder vaak tegen. Hera is ‘de vrouw van’. Een typische Hera-vrouw is Jacqueline Kennedy, die volstrekt tevreden is met haar rol als moeder en presidentsvrouw. Zij schaart zich achter haar man, zij is ook geen leidinggevend type. Vandaar de keuze voor deze vier: zij vertegenwoordigen de meest relevante rollen.

Het concept komt heel filosofisch over, maar uw boek is juist praktisch. Hoe helpen deze godinnen ons onze rol en ons functioneren beter te begrijpen?

We denken dat we unieke persoonlijkheden zijn, maar alle mensen worden geboren met een aantal archetypes in zich: het hoofdarchetype en de hulparchetypes. De Artemis-vrouw heeft kwaliteiten die andere Artemis-vrouwen ook in zich hebben. Dus ik heb mij afgevraagd welke kwaliteiten nodig zijn voor een leidinggevende of een professional, en welke passen bij welke godin. Als je weet wat jouw archetype is, en welke kwaliteiten daarbij horen, kan je die kwaliteiten verder verfijnen of andere kwaliteiten juist activeren. Een Artemis-vrouw neemt van nature bijvoorbeeld geen blad voor de mond: zij zegt gewoon wat zij vindt. Zij kan je helpen om te spreken als anderen zwijgen. Als je beseft dat het al duizenden jaren zo gaat, zorgt dat voor meer begrip en waardering voor jezelf. Maar als je altijd zegt wat je denkt, zul je ook wel eens brokken maken. Dus je leert ook te beseffen dat je het soms ook moet verzachten. Het zijn geen goddelijke interventies, je kunt deze dingen bestuderen, leren en toepassen.

De vijfde godin die u bespreekt, is onze ‘innerlijke godin’ of onze daemon. Wat is de betekenis van deze daemon?

Met de archetypes word je geboren, die kun je activeren. Ieder mens heeft verschillende archetypes in zich. Artemis zal de nadruk leggen op carrière maken of een conflict willen aangaan, terwijl Demeter eerder zegt: hoho, je moet ook aan anderen denken, je wil je collega toch niet verliezen? Dan is de vraag naar welke stem je luistert. Het antwoord komt van je ware zelf, de daemon, zoals de oude Grieken dat noemden. De daemon is je innerlijke wijsheid, waarmee je observeert en keuzes kan maken. Wie mag de lead nemen? Je Artemis of je Demeter? Moet je je collega duidelijk aanspreken, zoals Artemis zou doen? Of doe je het op een vriendelijke manier, zoals Demeter? Jouw innerlijke wijsheid zal, met behulp van je zelfreflectie, de keuze maken.

U richt zich niet uitsluitend op vrouwen. Niet alleen is ons gender in toenemende mate fluïde, u spreekt mannen ook direct aan. Wat verwacht u van mannen?

Volgens mij zijn wij op weg van een patriarchaat naar een uniarchaat. Dat zie ik echt om mij heen gebeuren, de wereld is aan het veranderen. Ik denk dat wij, zowel vrouwen als mannen, onze feminiene kwaliteiten moeten leren balanceren met onze masculiene kwaliteiten. Begrijp me goed: ik pleit niet voor het vrouwelijke ten koste van het mannelijke. Ik hou van mannen, ik heb een man en twee zonen. We mogen ook voor de mannelijke kwaliteiten gaan staan: de daadkracht, de onafhankelijkheid. Maar mannen moeten ook het vrouwelijke leren omarmen en ondersteunen. Ik vind dit overigens geen gemakkelijk onderwerp, nu steeds meer mensen genderfluïde zijn en zich anders identificeren. Toch denk ik dat er wel degelijk een verschil is tussen mannelijke en vrouwelijke kwaliteiten. Testosteron doet iets anders dan oxytocine, dat kun je niet ontkennen.

Het nieuwe leiden is vrouwelijk, luidt de titel van het boek. U pleit voor een nieuw archetype leiderschap. Hoe zou dat eruit moeten zien?

In de Griekse mythologie ontbreken een god en een godin. Metis, de vrouwelijke wijsheid, is opgeslokt door Zeus, die symbool staat voor het patriarchaat. Wij vrouwen hebben ons vaak vermannelijkt om het te kunnen maken in de wereld van de man. Maar uit onderzoek van McKinsey blijkt dat veel vrouwen de top verlaten uit onvrede met de arbeidsomstandigheden. Zij beginnen liever een eigen onderneming, waardoor de top van grote ondernemingen verder vermannelijkt. Om dat te voorkomen, moet het werk kortom werkbaarder worden. Niet alleen voor vrouwen met kinderen, trouwens. Mannen hebben toch ook kinderen? We moeten de daadkracht hebben om die structuren te veranderen, mannen én vrouwen. Tegelijk moeten we vanuit onze liefde, onze Demeter, zacht blijven voor elkaar en blijven luisteren. We moeten staan voor onze goesting en onze visie, zodat mannen én vrouwen de Aphrodite in zichzelf activeren en geloven dat het echt anders kan in het bedrijfsleven. We hebben leiders nodig die leiden vanuit lef, liefde en lust. Dat is iets wat we echt samen moeten doen. En met de lust doel ik op zoveel meer dan op seks, het gaat om goesting hebben. Hoe zou mijn leven eruit zien als ik s’avonds thuiskom en echt voldaan ben over wat ik op mijn werk heb gedaan? De praktijk is dat ik coachees heb die van meeting naar meeting rennen, voortdurend opgejaagd zijn en compleet overprikkeld raken. Het gevolg is dat zij succesvol zijn, maar zich niet zo voelen. Zij kunnen er niet van genieten. Dat moet echt anders kunnen, denk ik.

U identificeerde uzelf aanvankelijk met Aphrodite, maar u heeft een ontwikkeling doorgemaakt. Met welke godin identificeert u zich nu?

Mijn hoofdgodin is nog steeds Aphrodite, maar ik heb ook een heel sterke krijgsgodin. Ik heb hard gewerkt om Aphrodites schaduwkanten te balanceren. Daarmee bedoel ik: all over the place zijn, de chaos in mijn hoofd, een boek beginnen te schrijven en dan alle kanten opgaan, alsof je een trui met vijf armen breit. Ik heb geleerd om te focussen. Demeter is mijn minst ontwikkelde godin, maar die begin ik de laatste jaren ook meer en meer te activeren.