Ruis - ‘Een nuttig leerboek’

Na zo’n pagina of zestig - met definities, theorieën en voorbeelden - was de kernboodschap wel duidelijk: de meeste managers onderschatten de negatieve effecten van RUIS op de besluitvorming. En toen had ik nog ruim vierhonderd pagina’s te gaan. Maar goed, wie zegt dat je voor een paar goede ideeën het hele boek moet lezen? Dat zagen de auteurs ook in, ze geven lezers die voornamelijk geïnteresseerd zijn in praktische mogelijkheden om ruis te verminderen het advies om de delen drie en vier over te slaan en direct naar deel vijf te gaan lezen!

Ongewenste relatie beslissing en humeur

Een voorbeeld van ruis is het verschil in uitspraken van rechters voor dezelfde overtreding. Zo zou ik dezelfde gevangenisstraf moeten krijgen voor een bepaald delict, ongeacht welke rechter mijn zaak behandelt met welk humeur, maar blijkt dat vaak niet zo te zijn. Uit onderzoek blijkt dat als een rechter een goed humeur heeft het oordeel milder uitvalt dan als dat niet het geval was. De auteurs geven in hun boek een eindeloze hoeveelheid voorbeelden van onzorgvuldige besluitvorming. Het lijkt erop dat ruis niet zo eenvoudig valt te onderkennen. Een voorbeeld van bias, of vooringenomenheid, is de afwijzing van gekwalificeerde sollicitanten uit specifieke etnische groepen.

Het immer feilbare danken

Het is alweer even geleden – tien jaar om precies te zijn - dat het boek Ons feilbare denken verscheen en in korte tijd een standaardwerk werd. Kahneman nam de lezer mee in de populairwetenschappelijke aspecten van (on)logisch denken en illustreerde dit met een grote hoeveelheid voorbeelden. Ruis heeft de zevenentachtigjarige Kahneman geschreven met twee medeauteurs, en dat is de leesbaarheid van het boek niet ten goede gekomen. Het zijn niet de eersten de besten die ruim vierhonderd pagina’s besteden aan bias, en aan vooral aan ruis. Zo ontving Kahneman een ‘Nobelprijs’ voor zijn werk als gedragseconoom, Sunstein is een Harvard-professor op het gebied van nudges en Sibony is een ex-McKinsey medewerker die nu als hoogleraar zich heeft gespecialiseerd in besluitvorming. In 2021 verscheen zijn boek Storing.

Ruis in oordeelsvorming

Volgens Van Dale is ruis een verzamelterm voor storingen in de communicatie; of een storend geluid dat niet ophoudt. Kahneman c.s. definiëren ruis als ‘de ongewenste variabiliteit in beoordelingen van identieke problemen’. Bias is volgens het woordenboek een neiging, tendens, vooroordeel, vooringenomenheid, systematische vertekening of de ingenomenheid voor of tegen iets of iemand. De drie auteurs adviseren om ‘het woord bias voor specifieke en aanwijsbare fouten te reserveren, en voor de mechanismen waardoor ze worden geproduceerd’.

Ruis en bias

Het boek bestaat uit zes delen, achtentwintig hoofdstukken en vierhonderd pagina’s. In deel één onderzoeken ze het verschil tussen ruis en bias. In deel twee onderzoeken ze de aard van het menselijk beoordelingsvermogen en gaan ze na hoe accuraatheid en fouten kunnen worden gemeten. In deel drie gaan ze in op de voordelen van regels, formules en algoritmes ten opzichte van de mens bij het doen van voorspellingen. In deel vier richten ze zich op de psychologie van de mens en wat de belangrijkste oorzaken van ruis zijn. Deel vijf gaat in op de praktische vraag hoe oordelen verbeterd kunnen worden en hoe inschattingsfouten te voorkomen. Het onderwerp van deel zes is het bepalen van het juiste ruisniveau. In de eerste vier delen van het boek staan een aantal verhelderende inzichten. Maar de eindeloze hoeveelheid voorbeelden, en de vele technische redeneringen, maken het lezen er niet eenvoudiger op. Ook al spreken ze in het hele boek over het werk van besluitvormers en managers, het blijft onduidelijk voor wie het boek nu eigenlijk echt is geschreven.  Ze willen dan wel managers helpen betere beslissingen te nemen, maar daarvoor gaat dit boek wel erg diep in op maar één aspect van besluitvorming. Storing van Oliver Sibony is wat dit betreft meer gefocust: de doelgroep zijn managers, het onderwerp (onder andere) bias en andere cognitieve denkfouten.

Leerboek

Vaak had ik het gevoel dat ik een methodologieboek zat te lezen voor jongerejaars studenten. Neem deze constatering: ‘Intra-persoonlijke variabiliteit is theoretisch iets anders dan de stabiele interpersoonlijke variabiliteit (…), maar het is moeilijk deze bronnen van variabiliteit uit elkaar te houden. Onze naam voor de variabiliteit die het gevolg is van tijdelijke effecten is gelegenheidsruis.’De auteurs voldoen aan de regels van een leerboek: aan het begin van elk deel zeggen de auteurs wat ze gaan zeggen, per hoofdstuk doen ze dat ook, en aan het eind van elk hoofdstuk staan de belangrijkste punten nog een keer weer genoemd. Maar de meeste boeken voor studenten zijn tegenwoordig kleurrijker opgemaakt dat dit boek dat bestaat uit een grijze massa letters. De auteurs gaan helaas maar zijdelings in op de rol van AI en de grote invloed van fake news, als veroorzakers van nogal wat bias en ruis. Veel van de bronnen waarnaar de auteurs verwijzen (daar zijn ze erg volledig in!) zijn gedateerd, toen er bijvoorbeeld nog andere, minder strenge normen golden voor wetenschappelijke publicaties.

Negatieve effecten

Kahneman, Sibony, en Sunstein zijn erin geslaagd het belang van ruis te verhelderen en de negatieve effecten van ruis op de besluitvorming in organisaties duidelijk te maken. De drie auteurs geven op verschillende plekken in het boek aanbevelingen hoe het ruis-niveau in besluitvormingsprocessen te verminderen en, daar waar dat niet lukt, om er bewuster mee om te gaan. De drie auteurs hebben een aantal nuttige inzichten te delen, al had dit voor managers best leesbaarder en in minder pagina’s gekund. En dit leidt tot de volgende conclusie: een boek met een nuttige boodschap voor managers (zoals in dit geval) niet automatisch een managementboek is.