De volledige titel van het twaalfde boek van David Rushkoff is Present shock: When everything happens now. De kern van het boek is dat digitale technologie ons volledig op het heden richt. Heel veel van wat er gebeurt is immers op vrijwel hetzelfde moment digitaal beschikbaar. Dit begon met de 24/7 nieuwszenders als CNN en Al Jazeera, waarbij het breaking news continue in banners door het beeld loopt. Inmiddels gaan via de social media berichten, foto’s en filmpjes met één klik de hele wereld over.
Het boeiende van Present shock is dat het beschrijft hoe onze tijdsbeleving verandert door deze continue stroom van informatie. Hiervoor presenteert Rushkoff in totaal vijf ontwikkelingen. De eerste is de narrative collapse. Omdat er nog geen Nederlandse vertaling is houd ik de originele termen aan, want zonder de context zijn ze lastig te vertalen.
De narrative collapse betekent het einde van het traditionele verhaal, bijvoorbeeld de mythe met een duidelijk begin- en eindpunt. Onze cultuur is gebaseerd op dergelijke verhalen, met de reis van de held die iets moois volbrengt. Digitale technologie perst de periode van een dergelijk verhaal samen tot een continue nu. Als voorbeeld geeft Rushkoff de vele reality-programma’s zonder duidelijk begin en eind, waarin allerlei personages in het nu handelen. Een andere ontwikkeling die Rushkoff beschrijft is het risico van de hedendaagse mens op digiphrenia.
Dit is een soort mentale desoriëntatie, die wordt veroorzaakt door digitale verbondenheid vanuit totaal verschillende situaties op min of meer hetzelfde moment. Rushkoff beschrijft hier onder ander een drone-piloot, die van negen tot vijf als een gamer vanuit de VS duizenden kilometers verderop missies uitvoert.
Na een dag ‘killing during office hours’ zit hij diezelfde avond thuis met zijn gezin achter de aardappelen en vraagt hij de kinderen hoe het op school ging. Wat doet dit op termijn met een mens? Inderdaad, dit is een extreem voorbeeld. Echter, wij leven ook vaak op hetzelfde moment in verschillende werelden, bijvoorbeeld als we onze zakelijke mail beantwoorden vanaf de ontbijttafel. Volgens Rushkoff moeten we ons ervan bewust worden dat we hier mentaal en ook fysiek nog niet op zijn ingesteld. Het is als de operator in ploegendienst, die ’s nachts minder alert is dan overdag. Met andere woorden, wees je bewust van de digitale schizofrenie van het moment en zorg dat je er niet door overprikkeld raakt.
De overige drie ontwikkelingen zijn overwinding (we willen teveel in de tijd de we ons ervoor gunnen), fractalnoia (we halen patronen uit informatie die door toeval samenkomt) en apocalypto (we zien het einde van de mens naderen door alle technische ontwikkelingen).
Rushkoff heeft er blijkbaar plezier in om zijn eigen jargon te ontwikkelen. Laat je daar niet door afschrikken en ook niet door de Amerikaanse taal, die voor mij niet altijd even toegankelijk was. De fascinerende inhoud en vele voorbeelden maken dit méér dan goed. Ik ben van 1964 en heb de opkomst van het digitale tijdperk bewust meegemaakt. Nog niet eerder ben ik een boek tegengekomen, dat de impact van de voortdenderende digitale technologie op ons allen zo origineel heeft beschreven.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
