In plaats van reorganiseren

In de inleiding maken de auteurs de lezer direct duidelijk wat hem te wachten staat: 'Reorganiseren is het bureaucratisch aanpakken van een verandering. Wegens gebrek aan moed'. De toon is gezet. Reorganiseren helpt niet omdat de oude opvattingen nog steeds opgeld doen in de organisatie. Het herordent de stabiliteit slechts. Deze boodschap zal menig manager bekend in de oren klinken en waarschijnlijk ook een moment van zelfreflectie oproepen. Immers, vele managers hebben in de afgelopen tien jaar zeer veel reorganisaties doorgevoerd. Alsof er geen alternatieven waren. Swieringa en Elmers bieden dat alternatief: de lerende organisatie of klantencratie. Het eerste begrip is goed ingeburgerd, maar het tweede is nauwelijks bekend, en ik ben het niet eerder tegengekomen in de literatuur. In de klantencratie staan niet de regels centraal, zoals in de bureaucratie het geval is, maar de markt en de klanten. Op de bureaucratie en de klantencratie zijn de metaforen 'reizen' en 'trekken' van toepassing. In het eerste geval (reizen) plan je alles van achter je bureau en ga je uit van een maakbare wereld. In het geval van de tweede metafoor (trekken) heb je weliswaar een doel voor ogen maar wordt niet alles 'dichtgetimmerd' door middel van planning. De lezer dient zich te realiseren dat de eerste druk van dit boek uitkwam in 1996. Het was zijn tijd ver vooruit. Weliswaar is reorganiseren van alle tijden, maar de helderheid van argumentatie en de daarmee gepaard gaande kritiek van de auteurs op reorganiseren zijn ruim zestien jaar later nog steeds belangrijke inzichten. De hamvraag van dit boek is dan ook: 'Waarom blijven we steeds maar doorgaan met reorganiseren?' Het antwoord dat de auteurs zelf op deze vraag geven is dat zij vermoeden dat dit te maken heeft met angst. In een ander boek van een van de auteurs, 'Gedoe komt er toch', wordt die psychologische verklaring van 'angst' ook opgevoerd. Dat valt moeilijk aan te vechten in een steeds individualistischer wordende maatschappij waarin betrokkenen proberen te overleven. Daarnaast denk ik dat managers eenvoudigweg geen andere methode of handelingsrepertoire als alternatief voor reorganiseren kennen. Het boek staat vol met kleine en mooie oneliners waar je als lezer van kunt genieten, zoals: 'In de klantencratie stuur je op de richting, die je op wilt. In tegenstelling tot de bureaucratie waar vooral de inrichting aandacht krijgt'. Of: 'Bureaucratieën willen eigenlijk niet veranderen. Veranderen is een noodzakelijk kwaad; stabiliteit is de norm. Een goede organisatie is een organisatie in rust'. Wie in plaats van een geplande reis een trektocht met zijn organisatie gaat maken, zal moeten durven loslaten. De uitkomst staat niet langer vast, zodat na elke stap opnieuw bezinning plaats moet vinden. Niet terugvallen op de blauwdruk maar op het gezonde verstand. Een van de principes die de auteurs de lezer aanreikt is: zorg voor terugkoppeling, met name van de klant. Geen speld tussen te krijgen, maar de volgende vraag dringt zich dan op: 'Waarom zijn organisaties zich steeds verder gaan vervreemden van de klant?' Wie herinnert zich niet het trieste hoogtepunt van klantonvriendelijkheid de affaire die Youp van 't Hek had met T-Mobile? Mensen die verantwoordelijk zijn voor klanten 'weten' dit allang maar 'doen' er niets mee. Ze praten veel maar ondernemen geen acties. Doen, denken en beslissen zijn volledig losgekoppeld in de bureaucratie. De top beslist, de staven denken en de werkvloer doet. Een simpel, pijnlijk en nog steeds actueel inzicht. Hoe het te doorbreken? Toen ik het boekje uit had, had ik een déjà-vu-gevoel: ik herkende de metaforen en de diverse voorbeelden. En inderdaad, in het boek 'Lerend organiseren' (dat zes jaar later verscheen) wordt de theorie van trekken en reizen uitgebreider behandeld en de kritiek op de bureaucratie scherp beschreven. Dit laatste boek maakt –eerlijk is eerlijk- 'In plaats van reorganiseren' wel overbodig. Helaas was de tweede druk die ik in handen had een behoorlijke misdruk: de linker bladzijden sloten niet goed aan bij de rechterbladzijden zodat woorden of zinnen wegvielen. Hopelijk is dat probleem inmiddels verholpen. En om met een welgemeend cliché te eindigen: verplichte kost voor iedereen die verantwoordelijk is voor veranderingen in zijn organisatie.