Waarom een ethiek gebaseerd op regels minder dan niets oplevert, wordt door de auteurs helder beschreven. Ze merken namelijk op dat mensen soms regels naleven, terwijl ze die regels soms helemaal niet begrijpen. We denken dan misschien aan allerlei bureaucratieën of omkoopschandalen, maar de auteurs schromen er ook niet voor om zo nu en dan een vergelijking te maken met oorlog. Ook in die situatie voerden mensen opdrachten uit zonder zelf na te denken. De link met het bedrijfsleven wordt zo heel confronterend beschreven en dat is nu net wat de auteurs van plan waren: wakker schudden door zo nu en dan te provoceren. Het boek kent een mooie balans tussen de uiteenzettingen van het gedachtegoed van bekende en minder bekende filosofen, de opvattingen van de auteurs zelf en de beschrijving van actuele thema's in het bedrijfsleven. Een belangrijk onderwerp in het boek is de relatie die mensen hebben met anderen. Vastgesteld wordt dat we in de moderne maatschappij niet of nauwelijks openstaan voor de ander. We lijken ons daar soms ook niet van bewust. Neem het voorbeeld van de consument die schoenen koopt. Wat te doen wanneer zou blijken dat deze schoenen worden geproduceerd onder erbarmelijke omstandigheden? Het begrip 'koopwaarfetisjisme' van Marx wordt in dit verband uit de doeken gedaan en wil zeggen dat mensen alleen nog maar het product kopen en niet de omstandigheden zien waaronder dit tot stand is gekomen. Een ethiek die dergelijke kwesties bespreekbaar maakt, stelt ook kritische vragen aan het kapitalisme. De auteurs delen de opvatting van de antiglobaliseringsbeweging: 'Another world is possible'. Zij zijn er op tegen dat we een geplande toekomst aangereikt krijgen waarbij we ons alleen maar hoeven te begeven in de juiste richting. Ethiek moet juist gaan over 'vrijheid': keuzes hebben om vastgeroeste gewoonten te doorbreken. Maar de wereld lijkt steeds eenvormiger te worden. Diversiteit wordt niet op prijs gesteld en de waarden die organisaties opstellen lijken steeds meer op elkaar. Het individu dient zich aan te passen, wie dat niet doet, pleegt verraad. Hoe kunnen we mensen helpen om dingen die hij graag kwijt wil in organisaties kenbaar te maken? Met klokkenluiders loopt het slecht af weten we. Maar, zo leggen de auteurs ons voor, hoe kan het dan dat een scheidsrechter het voor elkaar krijgt om in een vol stadion gewoon wel op z'n fluitje te blazen? Scheidsrechters zijn lid van een andere massa buiten het stadion, de klokkenluider niet. En zo snijden de auteurs heel wat interessante thema's aan waarover ze hun filosofische licht laten schijnen. Het boek is prikkelend geschreven en voorzien van veel voorbeelden die tot de verbeelding spreken. Je hoeft geen filosoof te zijn noch voorkennis te bezitten op dit terrein om te beseffen dat er in bedrijvend Nederland nog heel wat pittige 'ethische' discussies gevoerd mogen worden.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
