Ketens en netwerken

Als afnemer van complexe producten en diensten hebben we te maken met ingewikkelde voortbrengingsketens. Neem bijvoorbeeld alle instanties die zich met u bezighouden wanneer u - als gevolg van een verkeersongeval - in uw auto bekneld raakt. Klanten dwingen een goede organisatie en kwaliteit af. Maar ook in de keten zelf spelen vraagstukken als verantwoordelijkheid, regie en kwaliteit. "Onze samenleving wordt steeds complexer door het toenemend aantal verbindingen tussen mensen", zo stelt Wiebe de Jager op pagina 109 van het boek 'Ketens en netwerken' van uitgeverij Lemma. De vraag is hoe we met de toenemende complexiteit in voortbrengingsketens moeten omgaan. Meer regels en controle zijn eerste reflexmatige reacties. Maar als deze niet meer werken, moeten we gaan denken aan anders organiseren, zoals in netwerken en ketens. 'Ketens en netwerken' is 'een zoektocht naar samenhang', samengesteld uit bijdragen van 21 deskundige auteurs, maar het is meer dan dat. Het boek bestaat uit vier delen: de praktijk, de concepten, leren werken en ruimte scheppen. Eerst wordt een kader geschetst waaraan praktijksituaties (sociale activering, leefbaarheid en veiligheid, cliëntenparticipatie in de sociale zekerheid en spoedeisende medische hulp) worden getoetst. Uit een veelheid van mogelijkheden kies ik voor vier thema's die mij het meest hebben geboeid. 1. Wat zijn netwerken en ketens? "Het begrip keten verwijst naar een functionele aaneenschakeling van opvolgende activiteiten van verschillende partijen, een werkverband waarin meerdere partijen zich organiseren". Netwerkstructuren worden niet bedacht; ze ontstaan bottom-up. Een keten daarentegen is professioneel, doelmatig en gericht op voortbrengingsprocessen waarin meerdere organisaties een rol spelen. Könings en Konijn leggen in hun bijdrage veel nadruk op de identiteit van een netwerk. Taal en jargon spelen een belangrijke rol om de eigen identiteit te bevestigen en anderen uit te sluiten. Bij samenwerking in ketens en netwerken zijn de verschillende identiteiten van beroepsgroepen een belemmering voor het werken aan een groter geheel. 2. Hoe vindt in een keten het organiseren plaats? Poorthuis legt de nadruk op het organiseren als vorm van menselijk handelen. Complicaties daarbij zijn: - Ketens identificeren zich door zich te positioneren tegenover de bestaande macht en hiërarchie. - Ketens blijven zichzelf beschouwen vanuit de deelnemende organisaties van deelnemende organisaties of professionals; - Vanwege angst voor institutionalisering vermijden deelnemers de keten als heelheid te definiëren; - Macht in de keten wordt over het algemeen niet benoemd om de leiderschapsvraag te omzeilen. Poorthuis introduceert een organisatiemodel waarbij drie handelingen worden onderscheiden: het manifesteren (hoe toont de keten zich aan de wereld?), het organiseren (hoe komt de keten tot werkbare overeenstemmingen?) en het realiseren (hoe werkt de keten aan zijn bestaan?). 3. De regie in netwerken Haffmans spreekt in dit verband van 'trekkers' of 'ketenregisseurs'. Actieve netwerkers zijn zich over het algemeen zeer bewust van hun eigen rol. Ze realiseren zich dat het succes van het netwerk afhankelijk is van hun persoonlijke inzet. Een verhelderend onderscheid in dit verband is 'leiderschap van het gelijk' (gedreven door een doel of oplossing), en 'leiderschap van het midden' (gedreven door de wens met anderen een probleem aan te pakken). Leiderschap van het gelijk vraagt om een hiërarchie; leiderschap van het midden om contacten en inzicht. Van sleutelpersonen in de hiërarchische organisaties wordt gevraagd een project te 'sponsoren' door bestuurlijke ruimte te creëren. 4. Ketens en netwerken als professionele gemeenschappen De vierde bijdrage die mij trof is van Hoogerwerf en Termeer. "Professionaliseren in een nieuw werkveld" geeft een beschrijving van het professionaliseringsproces waarbij het platform 'Ketens en netwerken' zelf als studieobject wordt genomen. Een professionele gemeenschap 'maakt op drie manieren het verschil': - Grond geven: het netwerk onderscheidt zich van de context waardoor identificatie mogelijk is; - Voorbereiden: het netwerk draagt zorg voor verdieping waardoor ook rolkeuzes worden onderscheiden; - Ondersteunen: de professionele gemeenschap zorgt ervoor dat het werkveld zich effectief verbindt met de context. Ketens en netwerken trekken mensen aan die grensoverschrijdend willen organiseren. Daartoe vervullen zij binnen het netwerk nieuwe rollen als ketenregisseur, gebiedscoördinator, wijkmanager, etcetera. Die rolbenamingen geven uitdrukking aan sturingsvraagstukken die zich aandienen bij grensoverschrijdend organiseren. De invulling van die rollen wordt in eerste instantie overgelaten aan de professionaliteit van het individu. Het individu gaat op zoek naar passende samenwerkingspartners binnen het werkveld. De relatie met de context wordt vormgegeven door verbindingen met die context te organiseren ('ruimte voor open ontmoetingen'), met aandacht voor een brede focus. De open ontmoetingen kunnen geprogrammeerd en ook ongeprogrammeerd zijn. Beproevingen van werkpraktijken moeten aan de orde kunnen komen. Tenslotte 'Ketens en netwerken' is een veelzijdig boek waarin tal van aspecten aan de orde komen. Dit compliment geldt in het bijzonder voor de redactie die er in geslaagd is om een juiste samenhang aan te brengen tussen die verschillende aspecten. De auteurs hebben de ruimte gekregen binnen de gegeven kaders hun eigen zienswijzen en accenten aan de orde te stellen. Hoe de transacties tussen de verschillende organisaties in de keten plaatsvinden, en hoe het voortbrengingsproces zelf plaatsvindt, komt minder uit de verf. Maar dat is wellicht een thema voor een volgend deel.