Het Handboek Strategisch OmgevingsManagement 2.0 is een waardevol en vooral praktisch boek voor mensen die belast zijn met het ondersteunen van een opdrachtgever bij het realiseren van een uniek vraagstuk, project, proces of programma. Een vraagstuk dat zich in een complexe omgeving met veel verschillende belangen afspeelt. Strategisch OmgevingsManagement is een op principes gebaseerde werkwijze. Deze werkwijze heeft zich in de achterliggende jaren bewezen. Het is zelfs een vereiste werkwijze bij veel complexe opgaven bij -semi-overheidsorganisaties.
Handboek
De titel Handboek Strategisch OmgevingsManagement 2.0 roept een aantal vragen op: wat is een handboek, wat is strategisch, wat is OmgevingsManagement en waar staat versie 2.0 voor?
Om te beginnen, het antwoord op wat een handboek is: het is een boek waarin getracht wordt alle informatie die nuttig is voor een bepaalde bezigheid bijeen te brengen. En de ‘bezigheid’ in dit boek betreft de acties van een manager, maar vooral van de omgevingsprofessional, die een doel nastreeft, dat gevolgen heeft voor de omgeving waarin een voorgenomen actie plaats gaat vinden, en waar hij rekening wil c.q. moet houden met ieders belangen.
Strategisch is volgens Wesselink handelen overeenkomstig een vooropgesteld plan om zo proactief te kunnen handelen. Management is het zodanig vormgeven en besturen van omgevingsmanagement dat het team en de organisatie prestaties kunnen leveren die nodig zijn om de gestelde doelen te bereiken.
De 2.0 in de titel van hetboek suggereert dat er ooit een eerdere versie is geweest, wat ook correct is. De eerste editie verscheen ruim 10 jaar geleden.
Iedereen kan strategisch met de omgeving omgaan. Maar in het boek staat de persoon centraal die zich beroepsmatig geheel of gedeeltelijk bezighoudt met het uitvoeren van omgevingsmanagement. Deze rol wordt door Wesselink aangeduid als ‘omgevingsprofessional’.
Principegedreven
Bij Strategisch OmgevingsManagement zijn 14 principes leidend. Deze zijn in het boek gegroepeerd rond ‘vijf chronologische categorieën’. De categorieën staan hieronder. Ze geven meteen een goed beeld waar het bij omgevingsgericht werken uiteindelijk omgaat en dat het bereiken van consensus niet eenvoudig is.
De eerste categorie is Voorbereiding, met principes zoals goede voorbereiding loont, stel het vraagstuk centraal en niet de stakeholder en kies in een complexe opgave een onafhankelijke procesbegeleider.
De tweede categorie is Strategie, met principes als: onderhandel op belangen en op standpunten, besteed de meeste tijd aan stakeholders met een zwaarwegend belang, het gewicht van het belang bepaalt in principe het participatieniveau en ontwikkel opties voor wederzijdse winst.
De derde categorie is Onderhandelen, met bijvoorbeeld de principes: als het spannend wordt zorg dan dat de partijen uit eigen belang voor samen kiezen, word het eens over de onderliggende feiten, ontwikkel samen objectieve criteria voor besluitvorming.
De vierde categorie is Besluitvorming.Hier vinden we principes als: er is pas een akkoord als partijen het over alles eens zijn, deelakkoorden zijn uitgesloten, leg gemaakte afspraken eenduidig vast.
De vijfde categorie is Uitvoering met één principe: Maak waar wat je hebt afgesproken.
Vier bouwstenen
Bij het werken met de SOM-methode zijn er vier samenhangende bouwstenen die de omgevingsprofessional bij zijn werk helpen. De eerste is Werken vanuit een visie, Bouwsteen twee is Werken met de SOM-cirkel. Werken aan leiderschap staat beschreven in bouwsteen 3. En de vierde bouwsteen is ‘Verankering van SOM’ als organisatiecompetentie. Elke bouwsteen wordt behandeld in een apart hoofdstuk. De eerste twee hoofdstukken bevatten elk zo’n 100 pagina’s en de andere twee beslaan elk zo’n 30 pagina’s.
SOM-cirkel
Van de vier bouwstenen die de SOM-aanpak kent, is de SOM-cirkel het meest instrumenteel. Het is een stappenplan dat de omgevingsprofessional in tien stappen helpt bij het bepalen wat hij moet doen bij zijn werk. Deze gaan van het bepalen van de opgave als eerste stap tot uitvoeren als tiende stap. In zo’n 130 bladzijden (!) worden de 10 stappen uitgewerkt. Wesselink waarschuwt er wel voor dat de SOM-cirkel niet bedoeld is als een rigide stappenplan, maar eerder bedoel is als een gids. Deze gids biedt de professional afwegingen, suggesties en toetsingsmomenten
Er bestaat wel het risico dat te snel naar de deze structuur biedende cirkel wordt gegrepen, zonder kennis van de achterliggende visie.
Vernederlandsing
Een van de bezwaren die veel mensen volgens Wesselink hebben tegen het woord omgevingsmanagement, is dat het suggereert dat je de omgeving kunt managen, dat je gewenst gedrag kunt afdwingen. Zo is het volgens hem niet bedoeld. Hij kiest er dan ook voor om in het boek afwisselend over Strategisch OmgevingsManagement te spreken en over ‘Omgevingsgericht werken’. Dat laatste past volgens hem beter bij de tijdsgeest en bij het gedachtegoed. Maar het helpt niet echt om deze twee termen afwisselend te gebruiken, helemaal omdat het boek de term Strategisch OmgevingsManagement in de titel heeft. Als je het serieus meent, noem dan het boek ook ‘Omgevingsgericht Werken’.
En nu het toch gaat over nieuwe begrippen, in de vorige editie van het boek stond de term license to operate, wat de auteur nu in het boek aanduidt met vergunde toekomst (VGT). En license to grow heet in het boek nu gegunde toekomst (GGT). Het is dan wel correct Nederlands, maar of het een verbetering is?
Nieuw
Volgens Wesselink staat er bijna geen woord meer op z’n oude plek. Nieuw is het SOM-VANS-model: Van Analyse Naar Strategie. Hiermee kun je in een aantal stappen het gedrag van een stakeholder analyseren, de analyse toetsen, bepalen welk strategiescenario het beste past bij de analyse. Verder is de centrale casus Maasvlakte 2 vervangen door elf interviews met mensen die ervaring hebben met de toepassing van SOM. Nieuw zijn twee bouwstenen van de SOM-methode. Dat zijn bouwsteen drie, Leiderschap en SOM-vaardigheden en vier, Verankering van SOM.
Beoogde lezer
Voor de omgevingsprofessional, die de vorige versie heeft gelezen, is deze editie een goede opfrisser met hier en daar een nieuw inzicht. Op hoofdlijnen zal hij de aanpak en uitgangspunten herkennen. En het boek is voor degene die nieuw is in het vak is het boek een degelijke introductie erop.Managers en bestuurders zijn een andere doelgroep voor het boek. Hoe relevant voor hen kennis over een planmatige omgang met de relevante omgeving ook is, een boek van bijna 400 pagina’s lijkt voor deze doelgroep toch echt te veel.
Het nu wachten op het compacte boek ’Het waarom en hoe van Omgevingsgericht werken’.
En het voorgaande geldt ook voor de andere doelgroep, de projectleider. Uit de voorbeelden die in het boek zijn opgenomen blijkt dat er bij grote projecten vaak een aparte omgevingsmanager wordt aangesteld. Gezien het vakmanschap dat nodig is om de toch complexe aanpak die in het boek staat toe te passen, is dat goed voorstelbaar.
Pragmatisch
Volgens Wesselink is de methode ook goed bruikbaar bij onderwerpen zoals nieuw beleid, programma’s, mediation-trajecten en veranderopgaven. Bij kleinere projecten of trajecten is volgens de auteur een meer pragmatische aanpak nodig. ‘Maar dan wel als er gewerkt wordt vanuit dezelfde principes, want dan is het vereenvoudigen van de aanpak geen probleem’.
Omvangrijk
Wat Wesselink heeft opgeleverd is niet niks: een boek van bijna 400 bladzijden, met daarin aandacht voor vier bouwstenen, veertien principes. Een SOM-cirkel die bestaat uit vier kwadranten, 10 stappen. Verder onderkent Wesselink zes rollen -van analyticus via Procesbegeleider naar mediator, acht spelregels bij een pakketonderhandeling, zes stappen van Joint Fact Finding, acht stappen bij het vergroten van de taart, en meer. Ga er maar aanstaan. De methode is zo omvangrijk, dat de lezer die voor het eerst kennismaakt met SOM misschien wordt afgeschrikt.
Betrokken
Al lezend valt op dat Wesselink een methodisch denkende schrijver is. Hier en daar expliciet, maar vooral tussen de regels, valt op dat hij betrokken is bij maatschappelijke ontwikkelingen zoals afhandelen van de schade van de Groningse aardbevingen, toeslagenaffaire, migratie en natuurherstel. De manier waarop daarmee wordt omgegaan is volgens hem niet goed genoeg.Sterker nog: het is een voedingsbodem voor maatschappelijk ongenoegen.
Omgevingsprofessional
Onderwerpen waar al veel over is geschreven, zoals vertrouwen, macht, communiceren, leiderschap, onderhandelen, belangen, conflicthantering en empathie, kregen in dit boek een ‘vertaalslag’. Wesselink heeft deze onderwerpen namelijk geconcretiseerd en uitgewerkt met de omgevingsprofessional in zijn achterhoofd.
Hij heeft dan ook een stevig ‘handboek’ opgeleverd. De ervaren omgevingsprofessional heeft veel aan dit rijk geïllustreerd, goed geschreven en mooi opgemaakte boek. Was elk boek maar zo goed geschreven. En de boodschap van het handboek, oprecht rekening houden met belangen en standpunten van ‘stakeholders’, is nu meer relevant dan ooit tevoren.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
