Lohman zet zich al sinds zijn studie in voor een beter voedselsysteem. Hij richtte een filmfestival op en was voorzitter van de Youth Food Movement, onderdeel van Slow Food International. Zijn netwerk bestaat veelal uit jonge stedelingen van wie de meesten niet precies weten hoe het er op een boerenbedrijf aan toe gaat.
Lohman is nieuwsgierig aangelegd en niet overtuigd van dogmatische denkbeelden. In de loop van de jaren heeft hij daardoor op allerlei bedrijven en in alle onderdelen van het voedselsysteem mogen meekijken. Ook in de beleidswereld praat hij mee op congressen en bij bijeenkomsten in het veld. Hij was een van de eerste die ik leerde kennen toen ik in 2010 bij het Ministerie van LNV aan de verduurzaming van het voedselsysteem werkte.
Tovenaars en profeten
De denkbeelden over het voedselsysteem zijn behoorlijk verdeeld. Aan de ene kant zijn er de tovenaars, de tech-optimisten die geloven dat alle problemen kunnen worden opgelost met slimme technologie. Minder kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen (nee dat zijn geen plantmedicijnen!), minder uitstoot aan broeikasgassen, en betere bodems. Dankzij technologie zou dit moeten lukken en ook nog hogere opbrengsten opleveren.
Profeten vertrouwen volledig op de regeneratieve kracht van ecosystemen, die met zo min mogelijk ingrepen zelf in een natuurlijke balans kunnen komen. Als we ook met onze manier van consumeren in balans komen, dan zou daar de oplossing voor het voedselsysteem liggen. Lohman was lange tijd zeer gegrepen door de duiding van het systeem vanuit deze twee richtingen. Totdat hij zich realiseerde dat ze helemaal niet zo sterk tegenover elkaar bestaan. Dit boek is Lohmans duiding van het voedselsysteem in al zijn facetten. Het is genuanceerd en evenwichtig. Hij behandelt de geschiedenis en eindigt met oplossingsrichtingen voor de toekomst.
Mansholt
Sicco Mansholt is volgens Lohman een van de meest onbekende meest invloedrijke Nederlanders in de wereldgeschiedenis. Zijn stempel heeft het huidige systeem gevormd. Dankzij het landbouwbeleid van deze naoorlogse minister heeft Nederland zich ontwikkeld tot een grote internationale speler in agri-business. De drijfveren van Mansholt worden echter vaak verkeerd geïnterpreteerd. Het credo ‘nooit meer honger’ zou aan hem zijn toegeschreven. In werkelijkheid was Mansholt een bevlogen socialist die boeren uit hun armoedige bestaan wilde bevrijden.
In Mansholts periode werd de internationale samenwerking versterkt en werden boeren onderdeel van deze internationale ketens. Daardoor is zijn visie voor boerengezinnen nooit helemaal verwezenlijkt. In latere jaren was Mansholt geïnspireerd geraakt door de groene beweging. Hij zag in dat de intensieve landbouwmethoden van veel kunstmest en pesticiden een averechtse uitwerking hadden op de bodem en de biodiversiteit.
Slachterij
Lohman trekt er al jaren op uit om discussies te leiden in binnen- en buitenland. Maar hij is niet iemand die aan de kant blijft staan met een netwerk van havermelk drinkende Randstedelingen die het beter weten. Een van de meest indringende verhalen uit dit boek gaat over het bezoek van zijn groep aan een varkensslachterij. Het is heel bijzonder dat ze welkom zijn, want deze sector laat niet graag buitenstaanders meekijken.
Na de presentatie van een trotse manager doorlopen ze de slachterij van achter naar voren. Het is een mechanische wereld van messen, zagen en kratten. Een serene, geoliede machine met op de achtergrond de radio aan. Als ze langs de snijlijn lopen springen er bloedspetters op zijn jas, afkomstig van de karkassen die ze aan haken door de ruimte zien schuiven. Bij de laatste stap in de tour zien ze hoe de dieren het leven verliezen. De varkens worden in een soort lift gebracht. Ze piepen nauwelijks en zijn niet in paniek. Als de lift daalt, gaat het CO2-niveau omlaag en verliezen de varkens het bewustzijn. De bewusteloze varkens worden aan een haak gehangen en iemand snijdt hun keel door. Lohman en zijn groep zijn zwaar onder de indruk. In de maanden daarna heeft niemand zin in vlees. Een bezoek aan de supermarkt is niet meer hetzelfde.
Alle kanten van het voedselsysteem
Het voedselsysteem is complex en de transitie ook. Lohmans favoriete infographic hierover is een wirwar van pijlen en lussen. Toch is er ook richting te geven voor een duurzaam voedselsystem. Lohman behandelt alle stappen in het proces en alle kanten in het verhaal. Daarin blijft hij observerend en soms afstandelijk. Zo gaat hij in het hoofdstuk over gewasbescherming maar beperkt in op de impact hiervan op insecten en vogels, die zeer sterk in aantallen achteruit zijn gegaan door het gebruik van deze middelen.
Wel brengt hij heel mooi het mondiale perspectief in beeld. Dat komt al naar voren in zijn openingsverhaal over een ultramodern bedrijf voor broedkuikens in de jungle van Ivoorkust. De oplossingen voor het voedselsysteem aan het einde van zijn boek zijn genuanceerd. Ze zijn gebaseerd op recente wetenschappelijke inzichten en klinken heel logisch.
Lohman laat zien dat het geen of-of is, maar en-en. Opbrengsten moeten omhoog, de biodiversiteit moet behouden blijven en verspilling omlaag. Ons eetgedrag moet veranderen richting minder vlees en een gezonder dieet. Hij doet een oproep voor politiek leiderschap om dit allemaal te doen, maar ondertussen zullen we zelf aan de slag moeten. Niet polariseren, maar in beweging komen. Dankzij Lohmans verhaal weet de verwarde eten beter hoe het zit.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.