Muel Kaptein is als hoogleraar Bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en als partner bij KPMG al een jaar of twintig bezig met het op de kaart zetten van één onderwerp: bedrijfsethiek. Dat heeft al een klein plankje aan boeken en een waslijst aan wetenschappelijke publicaties opgeleverd. En nu ligt er zijn nieuwste: Waarom goede mensen soms de verkeerde dingen doen.
In dit boek slaat Kaptein een andere toon aan dan in eerdere werken als ‘Ethics management’, De integere manager, het Engelstalige ‘The living code’, of het in 2003 onder andere samen met Jan Peter Balkenende geredigeerde Onderneming & Maatschappij. Hij stelde zich voor dit boek ten doel zijn vak toegankelijk te maken voor de leek En daar slaagt hij glansrijk in, want Kaptein kan schrijven.
In 52 licht verteerbare hoofdstukjes neemt hij ons mee op een tocht langs de zeven factoren die in Kapteins ogen onontbeerlijk zijn voor een organisatie die op een hoog ethisch niveau wil opereren. Ik noem ze even: helderheid, voorbeeldgedrag, uitvoerbaarheid, betrokkenheid, transparantie, bespreekbaarheid, en handhaving. En die tocht voert ons langs een baaierd aan menselijke feilbaarheden en inconsequenties, zoals het ‘dodo-effect’ (zelfoverschatting), ‘hypegiaphobia’ (angst om verantwoordelijk te nemen), ‘macht die corrumpeert’, ‘het belang van slaap en van suiker’, en ‘het vier-ogenprincipe’ (vreemde ogen dwingen). Dit zijn er maar een paar.
Hij introduceert al dit menselijk feilen op vrolijke, aantrekkelijk leesbare wijze, zodat je vooral achterblijft met enig begrip voor het feit dat we er met z'n allen zo'n janboel van maken. Sterker nog: in verbazing over de constatering dat het toch alweer zo lang zo goed met ons gaat. Nooit moraliserend, maar altijd inzichtrijk. Want, zo laat hij niet na ons in te peperen: uiteindelijk hangt eenieders ‘goede’ gedrag af van de prijs die men ervoor wil betalen.
Kaptein is zo op dreef in dit boek dat hij zelfs met een taalnoviteit op de proppen komt: tjellen - vrij naar het Engelse ‘to challenge’. Een tjel is een interventiemoment waarbij iemand in de organisatie de rest prikkelt om het genomen besluit of de gekozen koers nog eens kritisch te bekijken, en dat vanuit de vraag: deugt het wat we hier aan het doen zijn?
Wat Kaptein betreft zou Nederland massaal aan de tjel moeten gaan, omdat het nu eenmaal zo is dat overal en altijd organisaties en de mensen die er werken blootstaan aan morele doof, stom en blindheid. En ook voor dat laatste heeft hij een afkorting gevonden: DSB.
Over Pierre de Winter
Pierre de Winter is freelance journalist.
