MEER Moois - Onuitwisbaar - Edward Snowden

Zijn onthulling: de inlichtingendiensten werken aan een systeem voor wereldwijd massasurveillance. Met een mega-sleepnet bijkt het mogelijk om al onze meta-data te verzamelen, en kan de NSA zo gewild iemand eruit lichten en over zijn schouder meekijken op zijn scherm en in zijn browser. Oeps. Na het lekken van bewijsmateriaal aan journalisten belandt Snowden (ongewild) in Moskou. Vanuit zijn geheime schuilplaats verschijnt hij in docu's, films en geeft lezingen. Nu is er dan ook zijn verhaal. Een persoonlijke en indrukwekkende geschiedenis van de maker van deze systemen met al zijn worstelingen en overwegingen.

Snowden groeit op in de jaren tachtig. Zijn eerste game computer was de NES, van Nintendo. Een paar jaar later bracht zijn vader een Commodore 64 mee naar huis, en op een gegeven moment een Compaq met een 486 chip. Jonge Eddy was al snel niet meer van de computer, en later van het internet af te slaan. Vol romantiek en nostalgie schrijft hij over het hacken, het programmeren, en vooral de anarchistische vrijheid die hij op het vroege internet aantrof.

Snowdens ouders en grootouders werkten allemaal voor overheidsdiensten. Evenals iedereen in zijn wijk nabij Washington DC. Na een moeizame schoolcarrière (hoogbegaafde computerjunk Eddy was weinig te porren voor klassikaal onderwijs), met een diploma langs een omweg, was daar ineens 9/11. Snowden's diploma stelde te weinig voor om bij de inlichtingendiensten aan de slag te kunnen, maar voor militairen werd in die ontwrichtende periode een uitzondering gemaakt. Als hij tijdens het trainingstraject een been breekt, ontvangt hij administratieve dienstbeëindiging en zegt hij het leger vaarwel. Snowdens patriotisme is nog niet weggeëbd en hij wil het land dienen met zijn computervaardigheden.

Boeiend zijn Snowden's reflecties tijdens zijn antecedentenonderzoek en toelatingstoets. Hij blikt terug op zijn daden op het vroege internet. Hij schaamde zich voor zijn vroege forumberichten, weliswaar onder een pseudoniem, en de idiotie van uitroepen van hackers onder elkaar. Met de kennis van nu beseft hij zich dat zijn generatie de eerste is die een Onuitwisbaar dossier over zichzelf heeft opgebouwd.

Toch is de hele ‘origin story' van Edward Snowden niet waarvoor je het boek leest. Het gaat er natuurlijk om wat hij deed bij de CIA en NSA, en wat hij daar gezien heeft. In deel 2 begint zijn loopbaan als detacheerder bij inlichtingendiensten (inclusief de kritische opmerkingen op de post-9/11 periode van Irak-schandalen en excessieve inhuur via detacheringsbureaus). Als ingehuurde techie komt hij op allerlei interessante plekken terecht. Het eerste wat slimme Snowden deed was zijn taken automatiseren door scripts te schrijven. Daardoor had hij altijd alle tijd om rond te snuffelen en zijn eigen onderzoek te doen.

Na Genève eenmaal in Japan gestationeerd, is Snowden de tech guy die alles kan. Dankzij zijn hoge toegangsmachtiging zit hij met zijn neus bovenop uiterst vertrouwelijke informatie. Hij programmeert en legt de infrastructuur aan op ambassades en verbond zodanig de systemen van de NSA en CIA, waardoor inlichtingen, afkomstig van spionageapparatuur konden worden doorgezet. Snowden ontwerpt een back-up-systeem, iets waarmee de NSA in die tijd behoorlijk mee achter liep. Wanneer hem wordt gevraagd last minute een presentatie over te nemen over Chinese cyber-spionage begint het grote plaatje te dagen. De VS wisten wel erg veel over China. Het spionagewerk wat China in het openbaar deed, zou de VS wel eens op vergelijkbare wijze kunnen doen, maar dan heimelijk. Met zijn back-up-systeem is Snowden goed in het zoeken (of toevallig tegenkomen) van documenten. Geleidelijk begint hij de puzzel te leggen en krijgt hij inzicht in het massasurveillancesysteem.

Het duizelt Snowden, als hij terug komt aan de East Coast. Cloud computing komt op en hij komt in een verkoopteam terecht. De cloud die hij heeft ontworpen noemen ze liefkozend Frankie, afgekort voor Frankenstein. Als hij met zijn vriendin witgoed gaat kopen voor hun nieuwe appartement prijst de verkoper hem een slimme koelkast aan die verbonden is aan het internet en je voorraad bijhoudt. Hij fantaseert over algoritmes die zien hoe hij een pak sap aan zijn mond zet en daarvan afleiden wat zijn risico is op allerlei andere misdaden. Zijn gezondheid kachelt achteruit en de epilepsie van zijn moeder treft ook hem.

Hawaii wordt de volgende standplaats. In de geheime basis onder het ananasveld uit de Pearl Harbour tijd, werkt Snowden aan de onderbouwing van zijn vermoedens over massasurveillance. Interessant zijn zijn reflecties op de rechtstaat en de trias politica. Amnesty International heeft exemplaren van de grondwet verspreid en Snowden lijkt de enige die er belangstelling voor heeft. Hij beschrijft hoe het constitutioneel systeem doelbewust en op gecoördineerde wijze heeft gefaald. In zijn woorden, de politiek sinds 9/11 heeft de grondwet gehackt.

Snowden beseft de consequenties van zijn onthullingen, maar zet toch door. Op micro-sd-kaartjes, verstopt in zijn Rubik kubus, smokkelt hij stukje bij beetje de geheime documenten uit de tunnel onder het ananasveld. Dan volgt zijn vlucht, het contact met de journalisten en uiteindelijk zal hij stranden in Moskou.

Snowden vertelt veel, maar veel ook niet. Het is zijn persoonlijke reflectie op wat hem heeft gevormd. Het vroege internet en zijn afkomst uit de publieke sector, en wat hij belangrijk vindt in het leven, de grondrechten van de rechtsstaat die onze vrijheid borgen. Zijn invalshoek is een technische analyse, het gaat hem niet zo zeer om de inhoud en strategische doelen van spionage. Snowden was docent, en dat verklaart mogelijk zijn heldere, eenvoudige uitleg van technische aangelegenheden. Het is een bijzondere autobiografie van een bijzonder persoon in de hedendaagse geschiedenis.