We leven in één van de rijkste en meest ‘verzekerde’ samenlevingen ooit. De materiële welvaart was nooit eerder zo groot, de sociale zekerheid nooit eerder zo omvattend. De medische wetenschap kan steeds meer ziektes genezen. We stapelen verzekeringspolissen op: voor ons huis, onze auto, onze kinderen, onze reizen en zelfs onze begrafenis. Toch verkeren we steeds meer in de greep van de onzekerheid.

Zo langzamerhand beseffen we dat het populisme geen incident of tijdelijke aberratie is: een reinigingsritueel dat het politieke bedrijf kortstondig heeft opgeschud voordat het zijn normale gangetje weer kon hernemen. Het populisme is ‘here to stay’, het gaat in elk geval niet vanzelf weg, en het kan dus beter worden benaderd als een uitdaging dan als een bedreiging voor het bestaande politieke bestel. Ook omdat het niet simpelweg in de rechterhoek kan worden gedrukt: het populisme manifesteert zich evengoed aan de linkerkant van het politieke spectrum, zoals de avonturen van Peter R. de Vries, Jan Marijnissen en Wouter Bos hebben laten zien. Bovendien hebben populistische politici eerder en effectiever dan hun traditionele tegenvoeters weten in te springen op de personalistische tendensen van de huidige mediademocratie.

De filosoof met het ‘angstige karakter’, die geweld in principe vreemd is, maar wordt gefascineerd door de ongrijpbaarheid en onbeheersbaarheid ervan. De militair die van zijn beroep niet bang mag zijn en het gebruik van geweld vooral professioneel benadert. Dit contrast tussen een denker over geweld en een denkende geweldsprofessional stond jongstleden zondagavond garant voor een spannend debat in de Amsterdamse Openbare Bibliotheek. Hans Achterhuis hield er zijn nieuwste boek Met alle geweld, met als ondertitel 'Een filosofische zoektocht', ten doop. Dick Berlijn, de voormalige Commandant der Strijdkrachten, was één van de commentatoren.

Waarom zijn zoveel mensen depressief in een zo welvarend en gelukkig land? Volgens geluksonderzoekers scoort Nederland op ‘kwaliteit van leven’ een acht. Maar het gebruik van antidepressiva verdubbelde van 1999 tot 2006 en stijgt nog steeds. In dat laatste jaar slikten één miljoen mensen ofwel zes procent van de bevolking pillen tegen neerslachtigheid. Er bestaat inmiddels een druk bezochte www.depressie.startpagina.nl die de weg wijst naar tal van informatie- en behandelsites.

Alle politieke partijen van links tot rechts, en zelfs het kabinet in zijn regeringsverklaring, willen meer waardering en ruimte voor professionals zoals artsen, leraren en politieagenten. De kostbare ‘kleilagen’ van marktgeoriënteerde, veelverdienende managers en bestuurders moeten zoveel mogelijk worden weggeschept. Maar de universitaire professionals die al deze beroepsmensen opleiden, worden nog steeds dagelijks vernederd door bestuurders en bureaucraten die hun autonomie en beroepseer ontnemen, in een geforceerde jacht naar excellentie, marktwaarde, output en efficiëntie.

‘Vertrouwen’ is het studiethema dat de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) voor de komende jaren heeft gekozen. Dat thema is passend, want het vertrouwen lijkt zoek te zijn, niet alleen in de relatie tussen burgers en openbaar bestuur, maar ook tussen overheden onderling. ‘Gebrek aan vertrouwen’ is ook het grote pijnpunt wanneer we het hebben over de benarde positie van de professionals in de publieke sector.

De wereldregering waarvan denkers als Dante, Kant, Einstein en Gandhi droomden is in onze tijd werkelijkheid geworden. Maar niet op de gedroomde manier. Zij is vrijwel onzichtbaar, wordt niet democratisch gekozen en staat in dienst van de macht en het prestige van het grote geld. Het is een grenzeloze elite, een club zonder land, die een nieuw soort macht uitoefent over nationale staten.