Handboek Conflictmanagement

Inleiding 13
1 Sociaal conflict en conflictoplossing in de sociale context 15
1.1 Inflatie van het conflictbegrip 15
1.2 Definitie van ‘sociaal conflict’ 16
1.3 Wat is geen sociaal conflict? 20
1.4 Verschillende begrippen aangaande conflictbehandeling 22
1.5 De structuur van dit boek 25

Deel 1 Conflictdiagnose 29
2 Mensbeeld en sociale conflicten 31
2.1 Het drievoudige wezen van de mens 31
2.1.1 De mens in verschillende sociale relaties 33
2.1.2 De drie subsystemen van de organisatie 38
2.2 De geestkern van de persoonlijkheid 39
2.3 Psychische functies in sociale conflicten 40
2.3.1 Vertekende percepties (1) van het denk en voorstellingsleven (2) 43
2.3.2 Benadeling van het gevoelsleven (3) 44
2.3.3 Corrumpering van het wilsleven (4) 47
2.3.4 Verandering in het uiterlijk gedrag (5) 49
2.3.5 Effecten van conflictgedrag 52
2.4 De psychische functies als uitgangspunt voor conflictmanagement 54
3 Typologie van conflicten 55
3.1 Overzicht van de belangrijkste systematiseringspogingen 55
3.1.1 Conflicten volgens geschilpunten 56
3.1.2 Conflicten volgens hun verschijningsvorm 57
3.1.3 Conflicten volgens de kenmerken van de conflictpartijen 59
3.2 De problematiek van handelingsgeoriënteerde typologieën 62
3.3 Dimensies van een handelingsgeoriënteerde typologie 67
3.4 Het conflictkader (de arena): micro-, meso- en macroconflicten 69
3.4.1 Conflicten in de microsociale arena 70
3.4.2 Conflicten in de mesosociale arena 71
3.4.3 Conflicten in de macrosociale arena 72
3.5 Een paar gevolgen van conflicten in verschillende sociale kaders 72
3.6 De reikwijdte van inspanningen 73
3.6.1 Wrijving, frictieconflict, issueconflict 74
3.6.2 Positiestrijd 74
3.6.3 Systeemveranderingsconflict 74
3.7 De dominante uitingsvorm van het conflict 75
3.7.1 Vormgebonden en vormloze conflicten 76
3.7.2 Hete en koude conflicten 77
3.8 Twee conflicttypen nader bekeken: hete en koude conflicten 78
3.8.1 Heet conflict 79
3.8.2 Koud conflict 81
3.8.3 Het tegenover elkaar plaatsen van hete en koude conflicten 85
3.8.4 Gebruikstoepassingen voor conflictbehandeling 87
3.9 Het begrip mobbing 91
4 Modellen van de conflictdiagnose 93
4.1 Bepaling van het conflicttype en conflictdiagnose 93
4.2 Twee hoofdgebieden van de conflictbeschouwing 95
4.3 Lineair-causaal en recursief verbonden denken bij de conflictdiagnose 97
4.4 Het sociaal-ecologisch uitgangspunt 101
4.5 Het hoe en wat zijn even belangrijk 103
5 Inhoudelijke dimensies van de conflictdiagnose 105
5.1 De conflictthema’s: ‘issues’ 106
5.2 Het conflictverloop 113
5.3 De stakeholders respectievelijk de conflictpartijen 116
5.4 De onderlinge relaties van de partijen 121
5.4.1 Informele relaties 121
5.4.2 Formele posities en relaties van de partijen 123
5.5 De fundamentele instellingen van de bij het conflict betrokken partijen 152
5.6 Slotopmerkingen bij conflictdiagnose 162
5.6.1 Diagnose: in haar geheel 163
5.6.2 Diagnose: in drie stappen 165
6 Conflictconstellaties in het mesosociaal kader 167
6.1 De betekenis van de exponenten van de conflictpartijen 167
6.1.1 Sociale besmetting 169
6.1.2 Uitgangspunten van de conflictbehandeling 171
6.2 De relatie van de vertegenwoordigers met hun partijen 171
6.2.1 Formele mandaatverhoudingen en de persoonlijkheid van de vertegenwoordiger 173
6.2.2 Basistypen van relaties tussen representant en basisgroep 174
6.2.3 Consequenties voor de conflictbehandeling 179
6.3 Drie conflictconstellaties volgens Horst Eberhard Richter 183
6.3.1 Sanatorium 185
6.3.2 Vesting 187
6.3.3 ‘Theater’ 189
6.3.4 Een vierde type: ‘Kruisridders’ 191

Deel 2 De dynamiek van de escalatie 193
7 Inleiding tot de escalatieproblematiek 195
7.1 De voordelen van een samenhangende escalatietheorie 195
7.2 Vijf escalatietreden volgens Louis Pondy 197
7.3 Vier escalatiefasen bij internationale crises volgens Quincy Wright 198
7.4 44 escalatietreden volgens Herman Kahn 200
8 Basismechanismen van de escalatiedynamiek 205
8.1 Toenemende projectie bij groeiende zelffrustratie 206
8.2 Issuelawine en simplificering 211
8.2.1 Bewuste uitbreiding van de strijdvragen 211
(Issues) bij tactische doelen 211
8.2.2 Onbewuste besmetting van andere issues 212
8.2.3 Cognitieve complexiteitsreductie 213
Handboek Conflictmanagement. Friedrich Glasl. Vertaling door Bert Bakker
ISBN 978 90 8850 587 4 NUR 808 © 2015 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam
8.3 Wederzijdse causaliteitsomkering bij gelijktijdige simplificering van causaliteitsrelaties 214
8.4 Uitbreiding van de sociale arena bij een gelijktijdige tendens tot personifiëren 217
8.5 Bespoediging door ‘pessimistische anticipatie’ 221
9 Keerpunten in de escalatie 225
10 Fasenmodel van de escalatie 231
10.1 Trede een: verharding 233
10.2 Trede twee: debat en polemiek 237
10.3 Stap drie: geen woorden, maar daden! 246
10.4 Trede vier: zorgen om imago en coalitie 254
10.5 Trede vijf: gezichtsverlies 263
10.6 Trede zes: dreigstrategieën en afpersing 274
10.7 Trede zeven: beperkte vernietigingsslagen 288
10.8 Trede 8: versplintering, totale vernietiging 293
10.9 Trede negen: samen de afgrond in 295
10.10 Overzicht van de negen escalatietreden 295
10.11 Escalatie op hete en koude wijze 298

Deel 3 Strategie van de conflictbehandeling 305
11 Interventies van de conflictbehandeling 307
11.1 Principiële gerichtheid van de interventies 307
11.1.1 Preventieve interventies 308
11.1.2 Curatieve interventies 308
11.1.3 De-escalerende interventies 308
11.1.4 Escalerende interventies 309
11.1.5 Vier principiële interventierichtingen 309
11.2 De zes psychische functies als uitgangspunt voor interventies 311
11.2.1 Op percepties en denken georiënteerde interventies 313
11.2.2 Op gevoelens en instellingen georiënteerde interventies 319
11.2.3 Op de wil van de partijen georiënteerde interventies 331
11.2.4 Op gedragswijze georiënteerde interventies 335
11.3 Een keerpuntervaring in alle psychische functies 341
12 De vijf diagnosedimensies als uitgangspunt voor interventies 343
12.1 Op issues georiënteerde interventies 343
12.1.1 Inventarisatie van de issues 344
12.1.2 Issueconsensus 346
12.1.3 Fractioneren van issues (volgens R. Fisher) 346
12.1.4 Flexibiliseren van issues 348
12.1.5 Transponeren van issues 349
12.2 Op het conflictproces gerichte interventies 352
12.2.1 Op het verleden gerichte interventies 353
12.2.2 Op het heden gerichte interventies 357
12.2.3 Op de toekomst gerichte interventies 359
12.3 Op de partijen gerichte interventies 360
12.3.1 Interventies ter versterking van de interne integratie van de partijen 361
12.3.3 Interventies ter vergroting van de handelingsspeelruimte van de exponenten 364
12.4 De relaties tussen de partijen als interventieveld 365
12.4.1 Op de informele relaties gerichte interventies 367
12.4.2 Op de formele relaties gerichte interventies 370
12.5 Op de basisinstellingen betrokken interventies 372
12.6 Opmerkingen ter afsluiting van hoofdstuk 11 en 12 375
13 Algemene principes voor interventies van de conflictbehandeling 379
13.1 Interventieprincipes in het spanningsveld van praktijktheorie en sociale technieken 379
13.2 Polariteit en ritme bij de conflictbehandeling 380
13.2.1 Pendelbeweging tussen speciale en algemene oriëntatie (‘focus-context’ respectievelijk ‘differentiëren–integreren’) 381
13.2.2 Pendelbeweging tussen confronteren en samenbrengen (‘differentiëren-integreren’, ‘polariseren-synthetiseren’) 381
13.2.3 Pendelbeweging tussen identificeren en distantiëren (‘psychische nabijheid-psychische distantie’) 382
13.3 Het samenwerken van de polaire principes 383
14 Strategiemodellen van de conflictbehandeling 387
14.1 Overzicht van de strategie- en rolmodellen 388
14.2 Escalatiegraad en strategiemodellen 390
14.2.1 Moderation 391
14.2.2 Procesbegeleiding (‘procesconsultatie’) 392
14.2.3 Systeemtherapeutische procesbegeleiding 392
14.2.4 Bemiddeling (mediation in de klassieke betekenis) 393
14.2.5 Arbitrageprocedure 393
14.2.6 Machtsingreep 393
14.2.7 De ‘chairman’ 394
14.2.8 De ‘conciliator’ 394
14.3 Vergelijkingspunten voor rolmodellen 395
14.4 Indicatoren voor de strategie en rolkeuze 397
15 Strategie- en rolmodellen nader bekeken 399
15.1 Moderation 399
15.2 Procesbegeleiding, procesconsultatie 402
15.3 Systeemtherapeutische procesbegeleiding 407
15.4 Klassieke bemiddeling, klassieke mediation 412
15.5 De ‘conciliation’ 419
15.6 Arbitrageprocedure, rechterlijke beslissing 422
15.7 Machtsingreep 426
15.8 Vergelijking van strategie- en rolmodellen 429
15.8.2 Acceptatie van een derde partij en conflictoplossing door de partijen 431
15.8.3 De doorzettingsmacht van de derde partij 432
15.8.4 Het bewaren van afstand tussen de conflictpartijen 433
15.8.5 Aandeel van de zelfwerkzaamheid van de conflictpartijen en de derde partij 434
15.8.6 Tijdsinvestering 435
15.8.7 Curatieve en preventieve werking van interventies 436
15.9 Verandering van het rolconcept in het conflictbehandelingsproces 437
15.10 Van non-directieve naar directieve interventies 438
16 Fasen van de conflictbehandelingsstrategieën 441
16.1 Fasenmodellen in de literatuur 441
16.2 Algemene strategie en speciale strategieën 442
16.3 Principes voor de algemene strategie 444
16.3.1 De pendelbeweging tussen de polaire principes 444
16.3.2 Het dilemma van onderzoeken en ingrijpen 444
16.3.4 Consolidatie door cyclische overlapping 446
16.4 De eerste hoofdfase van de conflictbehandeling: oriëntatiefase 448
16.5 De tweede hoofdfase van de conflictbehandeling: speciale conflictbehandelingsstrategieën 455
16.5.2 Fasen van de procesbegeleiding 457
16.5.3 Fasen van de systeemtherapeutische procesbegeleiding 462
16.5.4 Fasen van de klassieke bemiddelingsstrategie 463
16.5.5 Fasen van de conciliation-strategie 464
16.5.6 Fasen van de arbitrageprocedure 465
16.5.7 Fasen van een machtsingreep 466
16.5.8 Fasenmodellen van de moderne mediation 466
16.6 De derde hoofdfase van de conflictbehandeling: consolidatiefase 469
17 Slotopmerking 473

Bijlagen 475
Literatuur 477
Index 517