Leren in maatschappelijk betrokken onderwijs - derde, grondig herziene editie

Inleiding
Woorden van dank

Preambule: Structuur van het Vlaamse onderwijs
De grote onderdelen
Het gewoon secundair onderwijs
Het buitengewoon secundair onderwijs
Ter afronding
Noten

DEEL 1: FUNDAMENTEN VAN LEREN EN ONDERWIJZEN

Hoofdstuk 1: Leren

Inleiding
Verschillende perspectieven op leren
2.1 Het behaviorisme
2.2 Het cognitivisme
2.3 Het socio-constructivisme
Kenmerken van leren
3.1 Leren is een actief en constructief proces
3.2 Leren is een cumulatief proces
3.3 Leren is een zelfgestuurd proces
3.4 Leren is een gesitueerd proces
Verschillende aspecten van leren
4.1 Cognitieve aspecten van leren
4.2 Metacognitieve aspecten van leren
4.3 Dynamisch-affectieve aspecten van leren
Ter afronding: reflecties op (onderzoek naar) leren
Hoofdstuk 2: Onderwijzen: een didactisch perspectief

Inleiding
Doelen en evaluatie
2.1 Soorten doelen en soorten evaluaties
2.2 Kwaliteitsvolle doelen en kwaliteitsvolle evaluatie
Leertaken en leerinhouden
3.1 Selecteren en ordenen
3.2 Soorten leertaken en leerinhouden
Werkvormen en media
4.1 Soorten werkvormen
4.2 Soorten media
4.3 Onderwijsbenaderingen
Ter afronding
Noten
Hoofdstuk 3: Digitale transformatie in leren en onderwijzen

Inleiding
Historisch overzicht van digitale technologie in het onderwijs
Mogelijkheden van digitale technologie
3.1 Toegang tot informatie vergroten
3.2 Levensechte contexten simuleren
3.3 Directe feedback verzorgen
3.4 Onderwijsleerprocessen beheren en opvolgen
3.5 Onderwijsleeromgevingen personaliseren
3.6 Nieuwe vormen van samen leren en samenwerken
3.7 Formatief en summatief evalueren ondersteunen
3.8 Nieuwe vrijheidsgraden voor de plaats en tijd waarin leren en onderwijs plaatsvindt
3.9 Bevorderen van inclusiviteit en de omgang met diversiteit
3.10 Onderwijs (her)ontwerpen
Randvoorwaarden voor digitalisering
Een blik op de realiteit inzake digitalisering in het Vlaamse onderwijs
Wenselijkheid van digitalisering in het onderwijs
6.1 Een possibilistische blik op digitalisering in het onderwijs
6.2 Technologie neemt niet over, maar ondersteunt
6.3 Technologie maakt nieuwe onderwijsdoelen noodzakelijk
6.4 Technologie om de digitale kloof niet te versterken, maar te verkleinen
6.5 Waakzaamheid voor toenemende commercialisering
6.6 Digitalisering vanuit een gedragen visie op en beleid over ethiek, privacy en duurzaamheid
Ter afronding
Noten
DEEL 2: ORGANISATIE EN INRICHTING VAN ONDERWIJS

Hoofdstuk 4: Het verloop en het beheer van het klasgebeuren

Inleiding
Leerlingen als adolescenten: een ontwikkelingspsychologisch perspectief
2.1 Lichamelijke ontwikkeling
2.2 Cognitieve ontwikkeling
2.3 Ontwikkeling van zelfbeeld, zelfwaardering en identiteit
2.4 Relationele ontwikkeling
De klas als groep
De rol van taal in onderwijs en leerprocessen
4.1 Talige drempels
4.2 Schoolbrede oplossingen voor taal als drempel
4.3 Omgaan met talige diversiteit
Het klasgebeuren: enkele kenmerken
Klasmanagement
6.1 Structuur bieden
6.2 Ondersteunen van autonomieontwikkeling
6.3 Positieve leerling-leraarrelaties uitbouwen
Ter afronding
Hoofdstuk 5: Scholen vormgeven: schoolcultuur, professionele relaties, ontwikkeling en leiderschap

Inleiding
Schoolcultuur
2.1 Wat is schoolcultuur?
2.2 Wat kunnen schoolculturen inhouden?
2.3 Wat is de relevantie van schoolcultuur?
2.4 Hoe schoolcultuur vormgeven?
Collegialiteit, samenwerking en autonomie
3.1 Collegiale relaties
3.2 Samenwerking en autonomie
De ontwikkeling van leraar en school
4.1 Professionele ontwikkeling van leraren
4.2 Professionele leergemeenschappen
4.3 Schoolontwikkeling
Schoolleiderschap
5.1 Begripsomschrijving
5.2 Conceptualiseringen van schoolleiderschap in de literatuur
Ter afronding: over het belang van de schoolorganisatie
Hoofdstuk 6: Inclusief onderwijs: een antwoord op specifieke onderwijsbehoeften

Inleiding
Inclusief onderwijs: het recht op participatie aan kwaliteitsvol onderwijs
Onderwijsbeleid: het onderwijsaanbod voor leerlingen met SOB
3.1 Onderwijscontexten: inclusief vs. gesegregeerd
Inclusief onderwijs realiseren
4.1 Interprofessionele samenwerking als voorwaarde om inclusie te realiseren
4.2 Verschillende vormen van samenwerken
4.3 Interprofessioneel samenwerken binnen inclusief onderwijs
4.4 Universal design for learning
4.5 Binnenklasdifferentiatie
4.6 Redelijke aanpassingen voor individuele leerlingen
4.7 Flexibele leerwegen
Ter afronding
Noten
DEEL 3: REGELGEVING, KWALITEIT EN GELIJKE KANSEN IN HET VLAAMSE ONDERWIJS

Hoofdstuk 7: Leraar en onderwijs: juridische aspecten

Inleiding
Het juridische kader van onderwijs
2.1 Het juridische kader voor onderwijsbeleid
2.2 Beleidsactoren in onderwijs
Het juridische kader voor leraren
3.1 Het lerarenstatuut
3.2 Rechten en plichten
3.3 Aansprakelijkheid
3.4 Verzekeringen in het onderwijs
Juridisering van het schoolgebeuren?
4.1 Juridisering van klassenraadbeslissingen
4.2 Juridisering van sanctionerende beslissingen
Ter afronding
Noten
Hoofdstuk 8: Kwaliteitszorg en -bewaking

Inleiding
Onderwijskwaliteit
2.1 Componenten van onderwijskwaliteit: uitkomsten en condities
2.2 Perspectieven op onderwijskwaliteit
Initiatieven van kwaliteitsbewaking en/of -zorg
3.1 Onderwijsdoelen als kwaliteitsnorm
3.2 Onderwijsinspectie
3.3 Pedagogische begeleidingsdiensten
3.4 Scholen
3.5 Vlaamse toetsen
3.6 Internationaal vergelijkend onderzoek
Ter afronding: over kwantificering en methodologische grenzen
4.1 Kwantificering
4.2 Methodologische grenzen
Hoofdstuk 9: Sociale ongelijkheid en gelijke kansen

Inleiding
Componenten van ongelijkheden in onderwijs
2.1 Context en input
2.2 Proces: ongelijkwaardige behandeling
2.3 Output: ongelijke uitkomsten
Het publieke debat over ongelijkheden: deficitdenken en individueel schuldmodel
3.1 Biologisch deficit-denken
3.2 Cultureel deficitdenken
3.3 Individueel schuldmodel
3.4 Pierre Bourdieu: een theoretisch basisdenkkader
Visies op gelijkheid
4.1 Compensatie en assimilatie
4.2 Meritocratie en kleurenblindheid
4.3 Egalitarisme en pluralisme
Ter afronding
DEEL 4: DENKEN OVER ONDERWIJS IN CONTEXTEN

Hoofdstuk 10: De maatschappelijke rol en betekenis van onderwijs: benaderingen en toetsstenen

Inleiding
De functioneel-sociologische benadering
De cultureel-sociologische benadering
De conflict-sociologische benadering
De sociaal-economische benadering
De schoolpedagogische benadering
6.1 Algemene achtergrond
6.2 Schools leren: uitgangspunten en toetsstenen
Ter afronding
Noten
Hoofdstuk 11: De vorming van moderne onderwijssystemen in West-Europa: een historisch perspectief

Inleiding
Over groote en cleyne scholen. Onderwijs in het ancien régime
Reformatie en onderwijsvernieuwing
De verlichting als kantelpunt in de onderwijsgeschiedenis?
Dageraad van de natiestaat. Onderwijs in het aanschijn van het 19de-eeuwse nationalisme
Een industriële school? De school en de sociale kwestie
De uitrol van de leerplicht in Europa
Een typisch Belgisch compromis? De vorming van een Belgisch onderwijssysteem in historisch perspectief
Veralgemening en democratisering in een ideologisch gefragmenteerd onderwijslandschap
Ter afronding: het lerarenberoep in het aanschijn van de ‘onderwijsrevolutie’
Noten
Hoofdstuk 12: De kwestie van goed onderwijs: over denkwijzen en diplomatie

Inleiding
Het meervoudige denken in het onderwijs: professioneel, beheersmatig, deliberatief en beschouwelijk
2.1 De professionele denkwijze
2.2 De beheersmatige denkwijze
2.3 De deliberatieve denkwijze
2.4 De beschouwelijke denkwijze
De vier denkwijzen in actie en interactie
3.1 Over onderwijsdoelen
3.2 Over (Vlaamse) toetsen
3.3 Over pedagogische projecten
Over wat geldt als ‘evidentie’ in de wereld van onderwijs
Ter afronding: over goed onderwijs en diplomatie
Noten
Referentielijst