De race om het coronavaccin

Kennedy had ruim een halve eeuw geleden letterlijk een moonshot voor ogen: binnen een decennium een mens voet op de maan laten zetten en ook weer veilig naar aarde brengen. Het leek een droomachtige episode uit een sciencefictionboek. Totdat op 21 juli 1969 de eerste mens voet op de maan zette. Dromen kunnen wel degelijk uitkomen.

Onmogelijke opgave
In 2020 staat de wereld voor eenzelfde soort uitdaging. Alleen gaat het deze niet om het verkennen van een ver weg gelegen hemellichaam, maar om het bestrijden van een aardse infectieziekte. Een nieuw en dodelijk virus, dat razendsnel de vorm van een hardnekkige pandemie aanneemt. De gedroomde oplossing: voor het einde van het jaar een werkzaam vaccin ontwikkelen. Het grootste probleem: de gemiddelde ontwikkelduur van een beproefd vaccin bedraagt tien tot vijftien jaar. Dat zijn 120 tot 180 maanden. Terwijl het coronavaccin er binnen een paar maanden - uiterlijk het einde van het jaar - zou moeten zijn. Dat is een versnelling met een factor 12 tot 18. Stel je zo'n waanzinnige prestatieversnelling eens voor in je eigen werk. Wat zou jij doen om deze te realiseren? Waar zou je beginnen? En dan hebben we het nog niet eens over de ongekend hoge werkingsgraad van sommige vaccins: ruim boven de 90%. Terwijl de autoriteiten vooraf aangaven dat 50% wat hen betreft ook al voldoende was. Supersnel én effectief.  

Gangbare verklaringen
Hoe zijn de opmerkelijke prestaties van vaccinmakers te verklaren? Er worden nogal verschillende antwoorden op deze vraag gegeven. Zo is onder meer gesteld dat vaccinmakers dankbaar gebruik maakten van kennis en technologie die ontleend zijn aan fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Men beschikte als het ware over een glijbaan om vaart te maken. Ook is erop gewezen dat het virus vrij herkenbaar en makkelijk te ontrafelen was. Daarnaast beschikten de vaccinmakers over voldoende financiële middelen. Het bezweren van de pandemie gebeurde in een situatie waar aan geld geen gebrek was. Een laatste, veelgehoorde stelling: de coronacrisis was dermate ingrijpend, dat het stellen van prioriteiten geen probleem vormde. Er zou en moest een werkzaam vaccin komen.  

Stuk voor stik plausibele verklaringen. Toch vertellen ze maar een deel van het verhaal. Ze geven weliswaar inzicht in de aard van de uitdaging (makkelijk herkenbaar virus) en in de stimulerende hulpbronnen (veel wetenschappelijke kennis om op voort te bouwen, overvloed aan geld, prioriteitstelling als gevolg van crisissfeer), maar ze laten de rol van de hoofdpersponen buiten beeld. Alsof je naar een toneelstuk zonder spelers kijkt.

Leiderschap van laboratoriumhelden
De afgelopen tijd trok een stoet van ‘witte jassen' aan ons voorbij: virologen, immunologen, ziekenhuisspecialisten, verpleegkundigen, zorgmanagers en ga zo maar door. Vaccinmakers zagen en hoorden wij daarentegen nauwelijks. Zij deden hun werk in stilte. Diep verscholen achter de ondoordringbare muren van hun wetenschappelijke onderzoekslaboratoria probeerden zij zich uit diffuse brokstukken informatie een beeld te vormen van wat er aan de hand was. Terwijl iedereen nog deed alsof zijn neus bloedde, bereidden zij zich voor op het ongedachte en onverwachte. Nadat de code - de genetische kern - van het virus was gekraakt, gingen zij zonder dralen aan de slag. Ontketend, met een vuur dat je in werksituaties maar zelden tegenkomt. Vanzelfsprekende regels en beperkingen werden buitenspel gezet om de race tegen het coronavirus te winnen. Dat deden ze overigens niet in hun eentje. Laboratoriumhelden werkten nauw met elkaar samen. Over de grenzen van eigen afdelingen en vaak ook van de eigen organisatie heen. Bovendien werkten ze samen met farmaceutische bedrijven die in staat waren om de eenmaal ontwikkelde vaccins te produceren en te distribueren. Maar ook met overheden die stimulerende omstandigheden konden creëren en toezichthoudende autoriteiten die op de veiligheid van vaccins moesten toezien.

De term ‘laboratoriumhelden' verwijst naar de manier waarop de vaccinmakers aan het werk gingen. Met urgentie. Met wetenschappelijke gepassioneerdheid. Met ambitie en moed. Met aan fanatisme grenzende inzet. Door voortdurend te experimenteren. Leren. Realiseren. Maar vooral ook door slagvaardig samenspel. Laboratoriumhelden zijn leiders in de eigenlijke betekenis van het woord. De etymologische oorsprong van ‘leiden' verwijst naar het Angelsaksische laed dat ‘pad' of ‘weg' betekent. Het werkwoord laeden betekent ‘reizen'. Maar ook op kop gaan. Leiders lopen voorop en wijzen de weg. Ze voelen zich senang in vluchtige en onzekere tijden. Bij dreigende crises nemen ze instinctief het voortouw. Ze nemen risico's waar anderen nog niet van durven te dromen. Ze bieden nieuwe hoop. Niet door het aanspreken van hogere machten, het doen van vage beloftes of het prediken van betere tijden. Maar door het leveren van concrete oplossingen voor acute uitdagingen. Net zoals de vaccinmakers het deden.

Het boek
Meer lezen over de manier waarop laboratoriumhelden zelf en over de manieren  waarop zij erin slaagden om te versnellen? Maar ook over de dubieuze rol van Chinese, Russische, Amerikaanse en Europese overheden? Of over de klunzigheid waarmee het Nederlandse vaccinatieprogramma werd uitgevoerd? Het staat allemaal te lezen in De race om het coronavaccin. Een spannende reconstructie van een woelig jaar.