Jurgen Spelbos was directeur communicatie ING Bank Nederland. In De Telegraaf en door klokkenluiders werd hij weggezet als een cokesnuivende, vrouwonvriendelijke manager. Ook zou hij sjoemelen met reclamebudgetten. Spelbos werd in een rechtszaak van vrijwel alle blaam gezuiverd. ING kreeg een flinke tik op de vingers en moest Spelbos in 2005 een forse vertrekpremie betalen. Maar zowel fysiek als geestelijk zakte Spelbos vervolgens door het ijs en zat, zoals hij zelf schrijft, ‘als een goudvis op de grond naar adem te happen’. Lang twijfelde Spelbos of hij zijn ervaringen aan papier moest toevertrouwen. Hij deed het uiteindelijk toch met In het hol van de leeuw. Ronald Buitenhuis sprak indringend met de auteur.
Waarom komt u nu met dat boek? Is het wraak of ter leringh ende vermaeck?
Acht jaar na dato komen op internet rond mijn persoon nog altijd de woorden coke, fraude en vrouwonvriendelijk bovendrijven. Dat ik het kort geding tegen ING won, wordt in een bijzin gemeld. Die aantijgingen belemmerden me. Maar mijn bizarre verhaal vertel je niet zomaar aan de buitenwereld, daar heb je echt een boek voor nodig. Ik wil mijn naam zuiveren en een periode afsluiten, maar tegelijkertijd is het boek uiterst actueel. Ralph Hamers was mijn leidinggevende en is één van de hoofdpersonen in het boek. Hij is sinds kort CEO van ING, als opvolger van Jan Hommen. Hamers was onderdeel van het vuile spel dat gespeeld werd in mijn ING-tijd. Een richtingenstrijd in de top: werkten we nu voor onze klanten of ging het om het aandeelhoudersbelang? Het beleid van de toenmalige raad van bestuur leidde het concern naar de rand van de afgrond. Ik vind het van maatschappelijke betekenis om mijn verhaal naar buiten te brengen. Dat iedereen weet hoe de financiële wereld er van binnen uitziet. Ik concludeer daarbij vooral één ding: ondanks codes, business principles, governance en compliance is er anno 2013 vrijwel niets veranderd in de mores van de financiële wereld.
Op pagina 302 staat ‘…met dezelfde geheimhoudingsclausule en de astronomische boete die stond op het schenden van het beding…’ Mocht dit boek er volgens die clausules wel komen eigenlijk?
Ik heb alleen afgesproken niks over de hoogte van de afkoopsom van mijn contract te zeggen, voor de rest zijn er geen afspraken gemaakt. Ik heb ook lang getwijfeld of ik het boek wel moest schrijven. Ik ben er eerder aan begonnen, maar toen was er nog te veel boosheid. Ik heb afstand genomen, maar zag een blijvende stroom incidenten. Kijk naar illegale transacties van de ING met Iran en de daaraan gekoppelde boete van een half miljard euro, het MKB dat geen kredieten meer krijgt en overweegt om dan zelf maar een bank op te gaan richten, een te hoge hypotheekrente die aan klanten wordt doorberekend, het niet uit de brand helpen van mensen wiens huis onder water is komen te staan door toedoen van de bank, relaties van de bank met de onderwereld…. Allemaal incidenten die de burger en de media naar een paar dagen weer vergeten zijn. Dit boek beslaat uiteindelijk een periode van twintig jaar en dan zie je dat er een patroon zichtbaar is. Een patroon van schandalen, misstanden, doofpotten, wetsovertredingen, oplichting vriendjespolitiek en nog altijd dezelfde namen. Dat patroon leg ik in mijn boek bloot.
Heeft Jan Hommen als CEO van ING de laatste jaren die cultuur van mensen in de top die elkaar de hand boven het hoofd houden, niet weten te kantelen? Hommen heeft een vrij goede pers gehad. En kan Ralph Hamers nu wel wat hij destijds wilde?
Hommen stond in 2008 ook aan het graf van Fortis en steunde toen nog als president-commissaris het bod dat ING op ABN AMRO voorbereidde. Dat was een week voordat ING 32 miljard steun nodig bleek te hebben. Het is onthutsend om te zien hoe al deze topmensen het zicht op de realiteit kwijtwaren, of er voor wegliepen. Cees Maas zorgde er eind jaren tachtig op het Ministerie van Financiën persoonlijk met Wim Kok voor dat beschermende wetten, ingevoerd na de crisis in de jaren dertig, werden afgeschaft zodat ING als bank-verzekeraar kon ontstaan. Maas stapte vervolgens over naar ING en was als CFO de drijvende kracht achter tal van voorzitters van de raad van bestuur, stak ruim vijfentwintig miljoen euro in zijn zak en wist al maanden voordat Lehman omviel dat het helemaal mis was in de financiële wereld. Toch werd er geen verhoogde dijkbewaking ingesteld. Over Hommen kun je vooral zeggen dat hij rust heeft gebracht, maar iets aan de cultuur veranderd heeft hij niet. Als ik nu zie dat dezelfde mensen nog steeds aan het roer staan, Van Noordaa en Leenaars bijvoorbeeld, dan wordt het heel moeilijk voor Hamers om die cultuur te doorbreken. Destijds zaten Hamers en ik op één lijn. Beiden wilden we geen aandeelhoudersfocus zoals Tilmant c,s, die voorstond, maar er echt zijn voor de klant. Dan komt het met de belangen van de aandeelhouders vanzelf ook goed. Hamers heeft intern toen die richtingenstrijd verloren. Of hij in staat is ING nu weer om te buigen is de vraag, in zijn huidige positie moet hij ook de financiële markten behagen.
Maar toch, who the hell is Jurgen Spelbos? U was geen corporate communicatie, geen ING Nederland, maar ‘slechts’ ING Bank Nederland. Bent u niet een te kleine vis om ING zo te veroordelen? Was er eigenlijk niet gewoon sprake van een arbeidsconflict zoals er dagelijks zovele zijn? En is dat een persoonlijk boek waard?
Ik zal direct toegeven dat als ik toen niet op die plek had gezeten er misschien nooit een affaire was geweest. Het had deels met mijn karakter te maken. Ik wilde veranderen (de eerste jaren lukte dat ook, het beleid om te sturen op klanttevredenheid was heel succesvol) en was misschien voor de bank wat te joviaal in doen en laten. Maar er bleek gaandeweg van alles mis te zijn binnen ING dat telkens de pers haalde. En opeens werd ik zelf een "incident". Mijn ‘arbeidsconflict’ was uiteindelijk niets anders dan een grote doofpotaffaire. Eigenlijk draaide het om reclamebudgetten die opgeknipt waren en vooruit geboekt werden. De AFM - en later ook door de klokkenluiders De Telegraaf - waren dat op het spoor. CFO Dick Boot was daarbij betrokken, controllers hadden de methodiek goedgekeurd, en ook CFO Cees Maas wist ervan. Al die mensen moesten afgedekt worden. Het was een klassiek machtsspel en een klassieke karaktermoord. Ik was op het foute moment bij de ING en werd onderdeel van een bizarre film. Ik had binnen de bank een prominente rol, maar in een concern van 130.000 mensen was ik natuurlijk maar een van de velen. Doordat ING ook in die dagen verwikkeld was in tal van schandalen, werd mijn verhaal, omdat ik een rechtszaak aanspande tegen ING, opeens heel groot. De dag voor dat ik van alle beschuldigingen werd vrijgesproken, werd ik door Cees Maas in het NOS journaal neergezet als de verpersoonlijking van alles wat fout zat binnen ING. Zo speelde ik uiteindelijk wel een hoofdrol. Het verhaal van de doofpotaffaire en de onthutsende wijze hoe ING daarmee omging is echter belangrijker dan mijn persoon. Het boek gaat meer over de mores en het gedrag bij ING dan over mij.
Is uw verhaal exemplarisch voor de gehele corporate wereld? Worden er aan de top zoveel spelletjes gespeeld? Zijn alle vooroordelen waar?
Bij ING in elk geval wel. Op de achtergrond speelde bijvoorbeeld dat Tilmant en zijn geestverwanten van het merk Postbank af wilden. Ik wist dat niet, Hamers volgens mij ook niet. Er werd volop geïnvesteerd in de Postbank, niets wees op het mogelijk opdoeken van een van de sterkste merken van Nederland. Maar Tilmant wilde één groot wereldmerk ING. De Coca Cola van de financiële wereld. Karel Vuursteen (Heineken) raadde het als lid van de RvC destijds sterk af. Heineken en Amstelbier konden ook prima samen vond hij. Maar uiteindelijk wordt een bedrijf gerund door één of twee mensen aan de top. Toen Tilmant topman werd, zag je opeens hele horden Belgische vriendjes binnenkomen. Ik zeg niet dat het overal zo is, maar binnen ING was het gebruikelijk. De financiële wereld neemt echter een bijzondere positie in, daarom moet dit verhaal ook verteld worden. In de hoogtijdagen was ING 2,5 keer groter dan de gehele Nederlandse economie. Je staat als bestuur niet aan het hoofd van een dropfabriek. Je hebt maatschappelijke belangen te behartigen. Daarin heeft de RvB onder Tilmant volledig gefaald. Met de huidige crisis als gevolg. De reden dat ik denk dat Hamers de cultuur ook niet echt kan veranderen, zie ik bijvoorbeeld terug in de business principles van ING. Daarin staat expliciet dat persoonlijke belangen ondergeschikt zijn aan de belangen van ING. Zelfs, zoals mij is overkomen, als er gesjoemeld en gelogen moet worden. Dat geldt overigens ook in tal van zaken waarin klanten of andere relaties werden gedupeerd. Ook Hamers zal dus vermoedelijk altijd primair het belang van ING (lees: aandeelhouder) moeten verdedigen. Ik vind dan ook dat er maatschappelijk toezicht op banken moet komen. Het politieke toezicht heeft gefaald, de DNB heeft gefaald, alleen de AFM kreeg in de gaten dat ING slecht bestuurd werd, maar heeft het tij niet kunnen keren. Nu gaat de ECB toezicht houden. Echt toezicht op de banken is maatschappelijk toezicht. Komt dat er niet, dan zie ik niet hoe banken wezenlijk gaan veranderen en is de kans op een herhaling van de crisis levensgroot.
To be continued….
Over Ronald Buitenhuis
Ronald Buitenhuis is freelance journalist.
