Ondanks hun veelzijdigheid hebben deze maatschappelijke opgaven met elkaar gemeen dat het om wicked problems gaat: om hardnekkige (beleids)vraagstukken die complex, dynamisch en weerbarstig zijn. Om deze wicked problems aan te kunnen pakken, wordt vandaag de dag niet alleen of zozeer naar de overheid gekeken, maar gezocht naar nieuwe vormen van samenwerking tussen overheden, marktpartijen, maatschappelijke instellingen en burgers.
Voor deze nieuwe processen van samenwerking en voor initiatieven door burgers zelf in de aanpak van brandende maatschappelijke kwesties is in de laatste jaren het begrip ‘sociale innovatie’ in zwang geraakt. Daarmee worden maatschappelijke initiatieven bedoeld gericht op het zoeken van nieuwe oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Voorbeelden zijn burgerinitiatieven, die in veel steden te vinden zijn (bijvoorbeeld om een buurttuin te runnen) en tal van sociaal ondernemers, die op een bedrijfsmatige manier en mede vanuit bedrijfseconomische overwegingen werken aan het aanpakken van een maatschappelijk vraagstuk (bijvoorbeeld het bieden van startkwalificaties voor jongeren met afstand tot de arbeidsmarkt). Andere voorbeelden zijn burgers die in coöperatief verband werken aan de energietransitie of zich richten op stadslandbouw en bedrijven die verder kijken dan de eigen winstmaximalisatie en zich juist richten op maximalisatie van maatschappelijke impact.
Sociale innovatie (SI) is een belangrijk onderwerp in veel maatschappelijke en politiek-bestuurlijke discussies omtrent de aanpak van maatschappelijke vraagstukken. (Volgens sommigen is het zelfs al een hype). Maar tegelijkertijd is er nog veel dat we er niet over weten en blijft de term vaak ook nog vrij abstract, ambigu en diffuus. Bovendien zijn teksten over SI vaak nogal conceptueel-theoretisch van aard ofwel wordt SI juist tamelijk ‘plat’ (dwz ‘theorieloos’) empirisch beschreven. Er was wat ons betreft behoefte aan een perspectief dat de werelden van theorie en praktijk en van kennis en beleid met elkaar combineert en verbindt. Dit perspectief willen wij met dit boek bieden.
Drie rode draden vormen de structuur en inhoudelijke insteek van de bundel:
1. Wat is het karakter, de signatuur van sociale innovatie (SI)? SI wordt vaak geïnterpreteerd en benaderd in positieve zin: een positieve bijdrage leverend aan menselijk of maatschappelijk vermogen tot handelen, een positieve bijdrage leverend aan een eerlijker, duurzamere, betere wereld, e.d. Maar is SI altijd ‘leuk en lief’, is SI altijd inclusief? Bezit SI ook scherpe kanten en ‘tanden’? Hoe disruptief is SI voor de bestaande orde, gevestigde belangen en verhoudingen?
2. Hoe werkt SI? Hier gaat het om patronen, organisatie- of samenwerkingsvormen die zijn te onderkennen in SI. Hier gaat het ook om bepaalde (sociale) vaardigheden van betrokken stakeholders en van de ‘change agents’, over de pluriformiteit van waarden die in het geding is of over de vorm en inhoud van de eigen verantwoordelijkheid die wordt genomen. De aandacht gaat hier uit naar verschillende soorten van sociale innovatie en krijgt vooral de proceskant van SI de nadruk. En het gaat hier ook om ontwikkelingen en toepasbaarheid van SI in verschillende domeinen en praktijkvelden.
3. Wat is de impact van SI? Hier gaat het om succes- en faalfactoren. Welke (omgevings)condities faciliteren dan wel frustreren SI? Wat zijn de kansen van SI om op te schalen binnen de gevestigde orde respectievelijk verandering te brengen in het heersende regime? Is SI een nicheverschijnsel of niet? Hoe verhoudt SI zich tot systeemtransitie? Is het als verschijnsel vooral avant-garde of wordt het hier en daar al meer mainstream? En hoe komt dat dan, wat zijn de belangrijkste drivers voor praktijkverandering? De aandacht gaat hier, kortom, meer uit naar de uitkomstenkant van SI.
Dr. Philip Marcel Karré is als senior onderzoeker verbonden aan het lectoraat en geeft daar leiding aan het onderzoek dat zich richt op nieuwe vormen van ondernemerschap in het sociaal domein. Hij is bestuurskundige met een focus op management- en governancevraagstukken in het (semi-) publiek domein. Hij is een van de auteurs van Sociale innovatie in de praktijk.
