Maatschappelijk verantwoord besturen - Good Governance in de bestuurskamer

Hoe bestuur je een organisatie? Wat is Good Governance? Ik vind dat fascinerende vragen, zeker als je naar de vele berichten in de media kijkt over falend bestuur. Gelukkig doen bestuurders en toezichthouders in verreweg de meeste gevallen hun werk redelijk tot goed. Wat doen ze dan waardoor het meestal goed gaat? Waar zijn ze tevreden over en waar zien ze knelpunten? Wat zouden ze willen verbeteren?

Als je wilt weten waar bestuurders in hun praktijk tegenaan lopen, dan zal je dat moeten vragen. Dat is precies wat ik (met enkele collega's) gedaan heb: meer dan 25 diepte-interviews met bestuurders, toezichthouders, bestuurssecretarissen en bestuursadviseurs en 10 rondetafelgesprekken over dilemma's in de bestuurskamer.

Het materiaal geeft een fascinerende inkijk in de leefwereld van het besturen. Gesprekken over vriendjespolitiek, soms verstikkende bureaucratie, machteloosheid (of juist te veel macht) - een breed scala aan onderwerpen kwam aan de orde. Praktijkvoorbeelden zijn gelaagd: in ieder stukje zit een hele wereld aan invalshoeken verscholen. Zoals de vraag van een bestuurder of je werkelijk kunt weten wat er in de organisatie allemaal aan de hand is. Word je niet te veel afgeschermd? Ben je in staat om soms zwakke signalen op te pakken?

Zo'n voorbeeld kun je gebruiken om het belang van een open organisatiecultuur te illustreren, of om het over conflicterende loyaliteiten te hebben. Het waren inspirerende gesprekken voor iedereen. Het oude adagium: je weet pas wat je denkt als je het uitspreekt, blijkt ook hier te werken. In de gesprekken over de praktijkervaringen kwamen prachtige inzichten in Good Governance in de dagelijkse praktijk op tafel. Die wilde ik opschrijven! Daar hebben we wat aan. Niet alleen bestuurders en toezichthouders, maar ook organisatieadviseurs, bestuursadviseurs, bestuurssecretarissen en bijvoorbeeld leden van de medezeggenschap. Vandaar dat dit boek er wel moest komen.

Mijn grote uitdaging was om een kapstok te construeren met haakjes om voorbeelden en inzichten aan op te hangen, zodat je uitstijgt boven het niveau van een prikkelende anekdote. Wanneer is een tak van de kapstok sterk genoeg om een inzicht te dragen? Komen er niet te veel takken, waardoor het onoverzichtelijk wordt? Met wat er nu in dit boek staat, is dat goed gelukt. Ik schets een praktijkmodel voor Good Governance waar bestuurders en toezichthouders (en anderen betrokkenen) mee aan de slag kunnen in hun eigen praktijk. Het beeld is niet dichtgetimmerd - het biedt doorkijkjes naar diepgaander discussies in diverse vakgebieden.

Een heel belangrijke les uit al het materiaal: de centrale plaats van een dialoog waarin dilemma's en contradicties ter sprake kunnen komen. Dat is geen gesprek over wat er zou moeten, het gaat erom te ontdekken wat er in een specifieke situatie mogelijk is.

Organisaties hebben in het verleden keuzes gemaakt die doorwerken in de toekomst, er is een geschiedenis, er zijn gewoontes, er zijn verplichtingen aangegaan, er is een technische en financiële infrastructuur. En er zijn natuurlijk allerlei verhoudingen met de externe partijen die geweldig aan het schuiven zijn. De uitdaging is om visie te ontwikkelen, de handelingsruimte te ontdekken en die ook te gebruiken. Dat is geen rechte weg, het is een iteratief proces waaraan vanuit diverse invalshoeken een bijdrage nodig is.

Good Governance gaat over het goed waarnemen van situaties en daar vragen over stellen, en dat met elkaar doen. Het is een illusie dat je dat alleen kunt, of dat alleen een bestuur bestuurt. Good Governance is een kenmerk van de besluitvorming in de organisatie, en er worden in organisaties talloze besluiten overal genomen. Het nieuwe in deze benadering is de nadruk op het praktisch handelen en de vele voorbeelden hoe anderen bestuurlijke kwesties hebben opgepakt. Daarmee wordt duidelijk wat een grote rol de praktijkervaringen van bestuurders en toezichthouders (en andere betrokkenen) spelen om de kwaliteit van het organisatiebestuur te verhogen. En dat is toch een kwestie die voor iedereen in deze maatschappij van belang is.