‘Je moet naar iedereen blijven luisteren’

Je wilde graag in levenden lijve afspreken, in plaats van via Teams of Zoom. Waarom?

In mijn boek heb je misschien gelezen over limbische resonantie. Wanneer je live met elkaar in gesprek gaat, gebeurt er veel meer dan alleen het uitwisselen van woorden. Je voelt de aanwezigheid van de ander en je bent je bewust van de sfeer in de ruimte. Dat heeft invloed op wat je waarneemt. En dat is subtiel en tegelijkertijd heel relevant voor het verloop van een gesprek.

Misschien is het goed de term relatietekort uit te leggen. Hoe ontstaat het en waaruit blijkt het?

Ik beschrijf het haast wiskundig: het relatietekort is het verschil tussen hoe mooi en hoe productief de relatie zou kunnen zijn, en wat de relatie in werkelijkheid is. In deze tijd zie je dat het relatietekort door gebrek aan echt contact steeds groter wordt, waardoor misverstanden, conflicten en uiteindelijk polarisatie ontstaan. Wat mij betreft is oorlog de ultieme vorm van een relatietekort. Die ontstaat door een aaneenschakeling van ellende waar je bijna niet meer uitkomt. Op persoonlijk vlak is eenzaamheid de ergste vorm van een relatietekort. Daar hebben we in deze tijd ook veel mee te maken. Wij zijn de eenzaamste generatie die ooit op deze planeet heeft geleefd.

Hoe train je mensen? Wat probeer je ze bij te brengen?

Heel in het kort help ik organisaties en teams om hun relaties op orde te brengen. Immers, zonder goede relaties kun je als organisatie op den duur niet goed functioneren. Dat gaat stapsgewijs. Je moet ten eerste weten wat je wilt bereiken. Ten tweede moet je je afvragen wie je daarvoor nodig hebt. Ken je die mensen of organisaties, of zitten er gaten in je netwerk? Hoe verdeel je het relatiebeheer binnen het team? Vervolgens komt het tweede aspect aan de orde: hoe bouw je goede relaties op? Vanzelfsprekend komt daar ook het CRM bij kijken.

Waarom heb je je op dit onderwerp toegelegd? In 2010 besloot je bij Buitenlandse Zaken te vertrekken. Hoe is dat gegaan?

Je kent de drie-eenheid people, planet, profit toch? In de laatste periode dat ik bij Buitenlandse Zaken werkte, hield ik me bezig met het klimaatbeleid. Ik vond duurzaamheid een mooi onderwerp. Maar hoe langer ik erover nadacht, hoe meer ik besefte dat het juist met de P van people niet goed ging. Ik zag een stammenstrijd tussen de verschillende ministeries en had het gevoel dat mensen te veel in de overlevingsstand stonden. Toen ben ik me meer gaan verdiepen in menselijke relaties. In mijn zoektocht kwam ik Kees Verschoor tegen, die samen met Jean-Paul Boerekamps de sturingsmethodiek Mutual Sustainability heeft ontwikkeld. Verschoor heeft een holistische visie op relaties en organisaties. Daar zag ik meteen een link met mijn verleden als diplomaat. Ik heb me als diplomaat in het buitenland altijd als een vis in het water gevoeld. Maar in Den Haag had ik niet het gevoel dat er altijd zo constructief werd samengewerkt. Als je in de overlevingsstand staat, functioneert het probleemoplossend vermogen niet meer. Er wordt veel gepraat, maar er komt weinig uit. Dat is eigenlijk de belangrijkste beweegreden geweest om mij op dit vak te storten. Ik wil mensen helpen beter samen te werken.

Je noemt de diplomatie als voorbeeld van een beroep waarin relaties juist het uitgangspunt vormen om tot goede resultaten te komen. Opmerkelijk genoeg vertrouwde je in je tijd als diplomaat nog op je intuïtie en niet op de systematische aanpak die je nu volgt. Had je dat achteraf anders willen doen?

Nee, je moet beide gebruiken: zowel een systematische aanpak als je intuïtie volgen. Juist wanneer je de tijd voor elkaar neemt, geef je de intuïtie de ruimte. Maar wat ontbrak in mijn tijd bij Buitenlandse Zaken – en ik vermoed nog steeds – is een systematische manier om over je netwerk na te denken, en een systematische manier om relaties op te bouwen. De ongeschreven regels en gebruiken leer je eigenlijk meer al doende. Dat systematische heb ik pas geleerd nadat ik bij het ministerie was vertrokken. Er is ook heel weinig over geschreven. Wel over onderhandelen, maar niet over het systematisch opbouwen en onderhouden van relaties en netwerken. Het is een soort blinde vlek in managementland.

Je hebt een tamelijk gedetailleerd model opgetuigd. Wat is de kern? Aandacht, vertrouwen, liefde?

Wat ik met het model wil laten zien, is hoe je van binnen naar buiten een relatie opbouwt. Dat begint met de grondhouding. Meestal gebruik ik het woord betrokkenheid, maar je kunt het ook liefde noemen. Jij geeft aandacht, de ander geeft jou aandacht. Zo ontstaat er een basis van vertrouwen. Dan heb je de kern te pakken. Dan kom je in de fase waarin je gaat kijken wat je voor elkaar kunt betekenen. Wat wil jij bereiken, wat wil de ander bereiken? Zo kom je tot een gemeenschappelijk doel, en dat gedeelde belang is in feite de kern van de relatie. Zo werk je steeds verder naar buiten. Je gaat uitwisselen en samenwerken, en uiteindelijk kom je terecht bij de dialoog: het gesprek over de relatie. Die is heel belangrijk: als het niet lekker loopt, zijn wij dan in staat om daar op een goede manier met elkaar over te praten?

Het stuk over de gedeelde belangen is interessant. Wat doet dat met ons? Waarom zijn onze waarden zo belangrijk bij het zoeken naar gedeelde belangen?

Onze waarden spelen een rol bij wat je wilt bereiken. Laat ik het proberen uit te leggen. Als iemand tegen een bepaald plan is en vertelt om welke redenen, blijkt vaak dat het werkelijke probleem nog onder dat standpunt ligt. Je moet als het ware met elkaar in gesprek over waarom je een bepaald standpunt inneemt. Op die manier kom je te spreken over je waarden en wordt het weer mogelijk om de gedeelde belangen te vinden. Dit is een techniek om het fundament van de relatie te verbeteren. Om die reden is het dus ook zinvol om uitgebreid in gesprek te gaan met iemand met wie je langdurig gaat samenwerken. Dan is het goed om af te tasten hoe de ander in het leven staat en waar hij voor gaat.

Zonder een inhoudelijke discussie aan te gaan over politieke voorkeuren: was het wel verstandig om voorbeelden als Robert Kennedy jr., huisarts Rob Elens en de oorlog in Oekraïne op te voeren? Veel mensen hebben daar sterke meningen over. Heb je overwogen een gemakkelijkere keuze te maken om de relatie met potentiële lezers niet op het spel te zetten?

Ik heb daar natuurlijk over getwijfeld. Maar als ik die analyse van Kennedy jr. over polarisatie in de Amerikaanse politiek lees, vind ik dat spot-on. Hij is de enige die dat zo gezegd heeft. En ja, hij strijdt voor vaccinveiligheid voor kinderen, en dan weet je dat de media klaarstaan met een oordeel. Ik vind dat je een open mind moet hebben en mensen moet beoordelen op wat ze doen, of – in dit geval – op het statement dat ze maken. Ik vind ook dat je naar iedereen moet luisteren, zowel naar Donald Trump als aan de andere kant van het spectrum naar Bernie Sanders. Als je dat niet doet, ontgaat je veel. Voor mij is het ook een principiële keuze. Als ik dit niet had gedaan, dan had ik niet naar mijn principes geleefd.