Wie enigszins bekend is met de termen systeemdenken en action learning, zal zich een redelijk beeld kunnen vormen waar dit boek over gaat. Zoals Senge in zijn briljante boek 'De vijfde disciplin' een aantal denkgereedschappen beschreef, zo reiken de auteurs van 'Learning for Action' die ook aan, maar naar mijn meningop een concreter niveau.
De denkinstrumenten - zo benadrukken Checkland en Poulter veelvuldig - zijn absoluut niet als checklist bedoeld. Ze hoeven ook niet in een bepaalde volgorde doorlopen te worden, want het gaat om een iteratief proces. Wat dit boek gemeen heeft met het begrip 'action learning' - dat op veel businessscholen te pas en te onpas wordt gebezigd - is dat beide begrippen de actie centraal stellen. Niet het weten, of de kennis staat centraal, maar gezamenlijk tot actie komen.
De onderliggende theorie, die van het sociaal constructionisme, stelt dat alle verschijnselen in de werkelijkheid 'sociale constructies' zijn. Zoals bekend is het sociaal constructionisme de tegenhanger van het objectivisme. Dit laatste is niet onbelangrijk om het ontstaan van SSM te begrijpen. SSM is afgeleid van de benadering die werd aangeduid met 'Systems Engineering' (SE). Deze benadering kenmerkte zich door een objectieve aanpak van de opgestelde doelen. Door de komst van complexe problemen op menselijk gebied bleek SE 'te dun' te zijn en deed SSM zijn intrede.
Wat mij aanspreekt in SSM is de aandacht die er is voor de verschillende wereldbeelden van de betrokkenen. Andere benaderingen besteden daar nauwelijks aandacht aan, maar juist door stil te staan bij de verschillende opvattingen ontstaat er een rijker beeld. Dit is een van de denkinstrumenten van SSM: de verschillende wereldbeelden door middel van een 'rich picture' weer te geven. In plaats van veel tekst wordt aan de hand van een krachtige afbeelding weergegeven wat de verschillen zijn tussen de deelnemers.
SSM kent dus een aantal denkgereedschappen die bedoeld zijn om groepen tijdens hun leerproces te ondersteunen. In dit opzicht zie ik een enorme parallel met action learning toegepast op de werkvloer. SSM lijkt me een gestructureerde(re) vorm van action learning, het biedt concrete hulpmiddelen aan om de betrokkenen verder op weg te helpen. Andere denkinstrumenten zijn bijvoorbeeld 'de analyse van het probleem'.
SSM biedt daarbij drie brillen om mee te kijken. Bij de eerste bril vraag je je dingen af over de interventie zelf. De tweede bril laat je kijken naar sociale aspecten als normen, waarden en rollen. En tot slot wordt bij de derde bril aandacht gevraagd voor de politieke dimensie van het vraagstuk, waarbij zaken als macht en belangen aan de orde zijn.
Al met al vind ik SSM een sympathieke benadering die de lezer een aantal nuttige denkgereedschappen biedt. In 'Learning for action' wordt de werkwijze hieromtrent goed uitgelegd en toegelicht aan de hand van praktijkvoorbeelden. Toch moeten de auteurs telkenmale opnieuw uitleggen dat SSM geen stappenplan is noch een methode, en dat het begrip 'soft' in de naam anders geïnterpreteerd moet worden dan menigeen eronder verstaat. Je vraagt je dan af of de naam SSM wel zo gelukkig gekozen is. Maar: What's in a name?
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
