Er wordt zo langzamerhand zo veel gepubliceerd over organisatieverandering dat het bijhouden van al die literatuur een dagtaak begint te worden. De zoekterm ‘verandermanagement’ levert op Managementboek.nl alleen al 264 hits op, via Google zijn dat er 159.000. En het zijn niet de minste auteurs die zich over het onderwerp buigen. Het nog maar pas geleden tot managementboek van het jaar gekozen Veranderdiagnose van Rob van Es mag daarvan getuigen. Maar ook auteurs als Jaap Boonstra, Thijs Homan en Leon de Caluwé hebben de afgelopen tien jaar een respectabel en kwalitatief hoogstaand aandeel gehad in het denken over verandermanagement in ons land. Daarnaast zijn er de mindere goden die zich in groten getale op het onderwerp hebben gestort: van consultants die zich van een plaats aan de ‘veranderruif’ willen verzekeren tot academici die moeite hebben de juiste snaar te raken. Over wat er in het buitenland (met name de VS) over het onderwerp wordt gepubliceerd, hebben we het dan maar niet.
Die schrijfdrang is verklaarbaar. Verandering is de belangrijkste zakelijke driver geworden voor consulting firma’s. En het is een aantrekkelijk onderwerp voor academische omnivoren. Het onderwerp ‘verandermanagement’ omvat zo’n beetje alle disciplines die een manager of consultant op een organisatie kan loslaten. Het is in zijn beste vorm een elegante combinatie van methoden en inzichten uit niet alleen ‘harde’ disciplines als strategie, finance en organisatiekunde, maar ook uit ‘zachte disciplines’ als psychologie, communicatie en leiderschap. Lustig citerend uit al die verschillende vakgebieden kan de veranderaar op zoek naar de combinatie die binnen de organisatie waar hij/zij zich mee bezig houdt de grootste impact zal hebben. En dat is aantrekkelijk. Juist op het snijvlak van expertises ontstaan de interessantste vergezichten en daar is ook het meeste onontgonnen terrein te vinden.
Volgens auteurs Steven ten Have, zijn broer Wouter ten Have en Barbara Janssen is het met dat verkennen van onontgonnen terrein echter zo langzamerhand gedaan. ‘Verandermanagement staat op het punt de fase van vrije theorievorming af te sluiten’, zo schrijven ze in het eerste hoofdstuk van Het veranderboek. ‘Nu zijn er nog veel originele en creatieve inzichten en visies. Ook is er een veelheid aan scholen, modellen, opvattingen en dito goeroes en aanhangers.’ Ze pleiten voor systematisch onderzoek om te achterhalen wat waarom en wanneer werkt, en wat niet, zodat al die visies en opvattingen aan de empirische pratijk getoetst kunnen gaan worden.
Zelf hebben de broeders Ten Have in ons land mede aan de wieg gestaan van het veranderdenken. In 1998 richtten ze als ‘angry young men’ bij Berenschot de Change Factory op waar ze de multidisciplinaire aanpak op de kaart zetten. Ze vertrokken er in 2003 - nadat Steven ten Have (toen nog geen 35) voor de toppositie van het bureau was gepasseerd - en zetten hun eigen firma op, Ten Have change management. En passant hielden ze zich bij de Vrije Universiteit bezig met het opzetten van een postdoctorale opleiding verandermanagement. Het heeft de Ten Haves nooit aan ambitie ontbroken.
Dat laatste is ook aan Het veranderboek af te lezen. De titel alleen al verraadt een universele claim op het onderwerp en het moet gezegd: de academische ambitie spat van de 650 (!) pagina’s. Alle literatuur (een literatuurlijst van zo’n 30 pagina’s) en het hele ‘body of knowledge’ op het gebied van verandermanagement hebben ze behandeld in een poging de balans op te maken en het vak die volgende, empirische fase in te sleuren. Je zou ze bijna betichten van territoriumdrift, ware het niet dat het boek de benauwdheid die dat met zich meebrengt ruimschoots ontstijgt.
Basis van het boek is een jarenlang onderzoek naar de vraag welke vragen managers hebben over organisatieverandering en verandermanagement. Daar kwamen 70 prangende vragen uit, die ze in die 650 pagina’s allemaal beantwoorden. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het postdoctorale opleidingsprogramma van de Ten Haves aan de VU en mondde uit in een model: het PROMIIC (Process Model for Integral and Intentional Change). De bedoeling is dat voor kopers van het boek straks jaarlijks een update (annual) wordt verspreid met de nieuwste kennis op het gebied van verandermanagement en de mogelijke invloeden daarvan op het model, en dat zo de community van adviseurs, wetenschappers en andere veranderaars zich aan het model kan blijven laven.
De auteurs van Het veranderboek willen de agenda gaan zetten. Of ze dat gaat lukken is de vraag. Maar met de Herculaneïsche omvang en alomvattendheid van dit boek, dat helder en goed geschreven is, hebben ze een krachtige eerste stap gezet.
