Dat is in ieder geval wel hoe filosoof en auteur Mieke Moor de inhoud van dit boek tot stand heeft laten komen. Het begon voor Moor met gesprekken met bestuurders over hun binnenwereld en hun handelen in de buitenwereld. Er ontsponnen zich dialogen over de concrete ervaringen van uiteenlopende bestuurders die voor thematische uitwisselingen zorgden en vervolgens tot de boeiende beschouwingen in dit boek leiden. ‘Hoe er iets ontstond uit het niets’ zoals Moor dat omschrijft.
Denken aanwakkeren
Wat Moor essentieel vindt is het plezier van ‘het denken’ aanwakkeren bij de lezers van dit boek. En, zo stelt Moor (in wat ze haar slotakkoord noemt) aan het eind van het boek nog een paar mooie vragen: Wat is denken eigenlijk? Waar vindt dat plaats? En welke plek kan denken hebben in onze wereld die vooral is (in)gericht op doen, handelen en oplossen? Iets waar ze met de bestuurders aan de hand van allerlei onderwerpen bij stilstaat in dit (denk)boek.
Filosofen
Wat mij aanspreekt zijn de uitstapjes naar het gedachtengoed van diverse filosofen. Zoals o.a. het begrip ‘tweede naïviteit’ van Paul Ricoeur, het ‘handelen’ van Hannah Arendt, en de deugdethiek van Aristoteles. Ook de diverse referenties naar kunst(werken) en kunstenaars zijn boeiend. Ze zetten de lezer even aan tot anders kijken en denken. Wie bekend is met de andere boeken van Moor zal op een aantal momenten herkenning vinden in haar beschouwingen.
Ze raakt in het boek een groot aantal thema’s kort aan, die in de inhoudsopgave duidingen hebben gekregen als: muren, common ground, aarzelen en gelatenheid. Bij het zien van de inhoudsopgave weet je zodoende niet precies wat je zult aantreffen. Rest je niets anders dan maar gewoon beginnen met lezen. Uitnodigend... maar het roept bij mij ook iets van irritatie op. En uiteraard vraag ik me af en onderzoek ik waar mijn denken me hier belemmerd… Daar zet dit boek zeker toe aan.
Kwantumfysicus
Moor haalt kwantumfysicus David Bohm aan, die vertelt over onze (maatschappelijke) denkziekte. Moor schrijft: ‘we hebben de gewoonte ontwikkeld om voortdurend te oordelen, over wat anderen zeggen of denken, in plaats van dat we dat met ons denken onderzoeken’. Tijdens het lezen van dit boek betrap ik mezelf daar een paar keer op. Nou mag ik als recensent gelukkig best een kritische lezer zijn. Gelijktijdig voel ik daar ook ongemak bij. Dat komt ongetwijfeld door eigen overtuigingen, maar ook door aannames en veronderstellingen bij de auteur. Gelukkig bespeur ik ‘door’ het lezen van dit boek ook dat ik ‘door’ het boek uitgenodigd wordt om te denken over wat mijn denken erover is. Dat stelt mijn eigen denken (weer) ter discussie. Het opent daarmee bovenal een nieuwe ruimte in mijn hoofd. Een ruimte waarin ik het weer open kan laten. En niet in de valkuil van de denkziekte (zoals Bohm dat noemt) hoef te schieten. Het is waardevol om door het lezen van dit boek (in mijn eentje op een camping) ruimte te ervaren voor ‘en – en’ in plaats van ‘ja, maar’. Mijn opvattingen en ideeën en die van Moor en de bestuurder(s); ze kunnen gewoon naast elkaar bestaan. Precies daarin zit waarde. Zo kunnen volgens Moor nieuwe betekenissen opkomen in de wereld.
Verschillen in perspectief
Intrigerend vind ik zodoende ook dat Moor noemt dat de verschillen in perspectief tussen een van de bestuurders en haarzelf hen bij het maken van dit boek uit balans brachten. En gelijktijdig is het ook precies die ‘onmin’ die de waarde van dit boek duidt, vertelt ze. Er ontstaat door iets van botsing weer nieuwe denkruimte. Wat mij overigens nieuwsgierig maakte naar hun perspectieven … die je hier niet te lezen krijgt. Immers, stelt Moor filosofisch: ‘Niets en niemand staat op zichzelf. We hebben het anders en de ander nodig om in het verschil daarmee te kunnen verschijnen’.
Korte weergaven
Het boek bevat slechts een paar korte weergaven van de gevoerde dialogen; die zijn mijns inziens niet overal even pakkend. Ze worden gebruikt als opmaat voor het bespreken van een deelthema. Op een paar plekken in het boek gaat Moor in op wat ik zie als duiding van de reflecties van bestuurders ten aanzien van hoe ze zich gedragen of omgaan met situaties. Daarbij komt Moor mijns inziens op een ander terrein dan haar gedegen filosofische kennis en dwaal ik tijdens het lezen een paar keer af.
Arendt
Boeiend om te lezen vind ik de diverse verwijzingen naar mijn favoriete filosoof Hannah Arendt die schrijft over het (politieke) ‘handelen’ als: ‘dat wat gebeurt als mensen elkaar werkelijk ontmoeten in hun vragen over de wereld’. En dat handelingsvermogen is heel open – naar elkaar en naar uitkomsten – naar dat wat ontstaat als je zomaar begint met naar elkaar luisteren en samen gaat denken. Dit boek is een weergave van wat er ontstaat als je begint en kijkt wat er ontstaat; precies zoals Moor en bestuurder Anita Wydoodt daarmee zijn gestart. En daar vervolgens openbaarheid aan hebben gegeven; een onderwerp waar ook Arendt over schrijft als voorwaarde om iets voor de wereld te betekenen. Lees vooral zelf dit boek om daar (via het nieuwe?) dichter bij te komen en de risico’s daarvan voor jezelf te verkennen.
Omwegen zijn geoorloofd
De bestuurder en de filosoof is een interessant boek dat aan het denken zet en niet van A tot Z hoeft te worden gelezen. Omwegen zijn geoorloofd en rechtstreekse antwoorden staan er helemaal niet in. Het speciale leesteken (>) wijst de lezer op dwarsverbindingen tussen de hoofdstukken. Dit boek van een kleine 200 pagina’s is ook geschikt voor niet-bestuurders met behoefte aan nieuwe denkbeelden, aan een beetje aarzelen en (na)denken over wat ze zoal (be)denken. Is je nieuwsgierigheid gewekt? Zomaar beginnen met lezen is dan passend. En dan ontstaat er vanzelf iets – uit het niets.
Over Anke Tijtsma
Anke Tijtsma is organisatie-antropoloog en gespreksmaker bij Buro AanZet. Door middel van haar systemische blik op organisatievernieuwing stimuleert ze de veranderkracht van haar opdrachtgevers en hun medewerkers. Ze is gefascineerd door ingesleten patronen in organisaties. In haar procesmatige aanpak speelt ze met ‘maken’ en kunst. Ze heeft een voorliefde voor werken in publieke organisaties.
