Cultuurverandering staat bekend als ingewikkeld en hardnekkig. Plakkerig. Thiecke benadert cultuur en cultuurverandering systemisch. Ik heb het boek in een middag uitgelezen. Het leest vlot en is in spreektaal geschreven. Thieckes spreektaal welteverstaan. Hierdoor snapte ik sommige uitdrukkingen niet, maar uit de context is het wel op te maken.
Inclusieve cultuur
Leuk was de reflectie over hoe ze tijdens het schrijven van het hoofdstuk over de inclusieve cultuur hopeloos vastliep in precies die cultuur. Sluit ik niemand buiten? Beledig ik zo niemand? Daarmee maakt ze ook het punt duidelijk dat als je met je cultuur een bepaalde kant op wilt, bijv. meer inclusie, dat je bijna altijd onbedoeld ook het tegenovergestelde onder de oppervlakte voedt. En daar kan het heel sterk worden. Wat je ontkent groeit. Dus gek genoeg is in een expliciet inclusieve cultuur het gevaar op buitensluiting groter. Dat is de paradox van een levend systeem.
En die systemische aanpak, inclusief dit soort paradoxen hadden van mij nog net iets meer uitgelegd kunnen worden.
Levende systemen
Levende systemen houden vast aan hoe het is, dat spaart energie. Hoe een systeem zich gedraagt wordt bepaald door patronen en gedraagt zich anders dan de losse individuen. En het is besmettelijk: Je kunt als competent, weldenkend mens gekaapt worden door een angstcultuur, of poldercultuur en tot je verbazing niks meer voor elkaar krijgen.
Dat is meteen het grootste inzicht uit het boek: het ligt niet aan jou, niet aan hem, niet aan haar. We zijn geen mislukkelingen, lafbekken, bureaucraten. We gedragen ons wel zo. Het systeem is krachtig en laat bepaalde patronen in je naar boven komen. Het zit in de vloerbedekking. Is bijvoorbeeld eindelijk die lastige Harry uit je team, blijkt diens opvolger ook weer zo'n zeurkous. Terwijl er toch echt geselecteerd was op een can-do attitude. Hoe is het mogelijk?!
Systemische voorwaarden
We kunnen er dus niks aan doen, maar we kunnen er wel iets aan doen. Er zijn namelijk systemische voorwaarden waaronder collectieven het goed doen. Dit zijn drie eigenschappen van een levend systeem, gebaseerd op het werk van Hellinger, de grondlegger van systemisch werken.
- als de ordening geregeld en gevolgd wordt
- als de binding klopt: alles insluiten wat erbij hoort en alles uitsluiten wat er niet bij hoort
- als er een voortdurende uitwisseling is tussen geven en nemen
Zijn een of meer van die eigenschappen uit balans, dan krijg je een specifieke organisatiecultuur.
Culturen
Thiecke beschrijft bij elk van de drie eigenschappen twee culturen. Eentje from hell die we vaak liever niet willen, zoals familiecultuur, poldercultuur en angstcultuur. En eentje from heaven die we vaak proberen te bereiken: de steeds-beter-cultuur, de inclusieve cultuur en de vitale cultuur. Maar ze waarschuwt er meteen bij je niet blind te staren op die namen. Het gaat erom dat we een gesprek hebben over wat we ermee bedoelen. Want de ene angstcultuur is de andere niet.
We worden hier ook mee op weg geholpen door reflectievragen in bijna elk hoofdstuk. Ik vind dat wel vaak moeilijke vragen, bijv Welke manieren kent jouw organisatie om te leiden en te volgen? Huh? Eh... Of Welke opvattingen hebben jullie over insluiten en uitsluiten? Ehm…. tja.
Ik denk dan ook dat het aan te raden is om dit te laten begeleiden. Het vraagt een andere manier van kijken. Een meer reflectieve sfeer en dialoog. Heel anders dan de gemiddelde teammeeting.
Graag zou ik nog wat meer praktische voorbeelden hebben willen lezen van gekke en herkenbare manieren waarop een bepaalde cultuur zich uit in bepaald gedrag. Er staan wel voorbeelden in, maar ik blijf toch zitten met een verlangen naar nog concreter. Maar dat is wel vaker zo als het gaat over systemisch werk, dus ook dit is weer heel normaal.
Twee lessen
Afsluitend nog twee belangrijke lessen die ik uit het boek haalde:
1. De patronen en cultuur benoemen, het toegeven is het halve werk. Zo gauw iets gezien wordt, ook als we er ons voor schamen, krijgt het al minder onzichtbare invloed op ons.
2. Pas op dat je niet overal cultuurproblemen gaat zien. Soms is het verhelderen van rollen en taken al genoeg. Dan was al het polderen gewoon een symptoom van onvoldoende duidelijkheid over de regels. Is alles helder en blijft het probleem bestaan, dan toch maar eens aan die vloerbedekking gaan ruiken.
Al met al is Cultuurdingetje hè een onderhoudend en leesbaar boek over organisatiecultuur, dat de systemische leek een eindje op weg helpt en de systemische expert nog wat nieuwe ideeën brengt.
Over Anouk Brack
Anouk Brack is auteur van succesvolle managementboeken, geeft internationaal trainingen in leiderschapsontwikkeling, is executive coach en begeleidt teamtrajecten met haar organisatiebloei-methode. Brack schreef verschillende boeken.
