Cultuurdingetje hè is het meest nuchtere boek dat over organisatiecultuur is geschreven. Maaike Thiecke gebruikt metaforen als ‘cultuur zit in de vloerbedekking en het behang’, die onmiddellijk duidelijk maken dat organisatiecultuur hardnekkig is, maar tegelijkertijd ook vervangbaar.
Systemische bril
Thiecke kijkt met een systemische bril naar organisatiecultuur, dus naar de verschijnselen binnen de context van de organisatie, waar ze zich tonen en in relatie tot de geschiedenis waarmee ze samenhangen. Het gaat dan om wederzijdse beïnvloeding en niet om lineair oorzaak-gevolg denken. Ze kijkt niet naar geïsoleerde personen met hun eigenschappen en gedrag, maar naar de interacties binnen het systeem en de patronen die daarbinnen te zien zijn. Collectieven als organisaties of teams zijn levende systemen die altijd op dezelfde manier reageren op verandering. Ze houden automatisch vast aan wat er is: de heersende patronen, de oude cultuur. Dreigt het collectief iets te verliezen, is de automatische storingsreactie: vasthouden. Vandaar de vloerbedekking en het behang.
Systeemlogica
De systeemlogica zegt nog meer dan het automatische behoud van de status quo. Een levend systeem wordt bepaald door de patronen binnen het systeem, en het gedraagt zich anders dan de losse individuen die er werken. Bovendien trekken patronen ook patronen aan. De mensen binnen een systeem worden als het ware gekaapt door de patronen. Ze raken dus besmet door de heersende organisatiecultuur. Het voordeel van systeemdenken bij cultuurverandering is dat je makkelijker snapt wat er gebeurt en je beter kunt voorspellen wat er tevoorschijn komt als je de oude cultuur eruit haalt en als je weet welke interventies wel en niet helpen. En dat zorgt voor minder stress bij verandering. De cultuur in de vloerbedekking is logisch, hardnekkig en besmettelijk en heeft dus niets te maken met dwarsliggers, slecht management of incompetentie.
Systemische voorwaarden
De systemische voorwaarden waaronder organisaties het goed doen zijn ordening, binding en uitwisseling. De ordening moet geregeld zijn en gevolgd worden. De binding moet kloppen, dat wil zeggen alles insluiten wat erbij hoort en uitsluiten wat er niet bij hoort. En er moet voortdurend sprake zijn van uitwisseling tussen geven en nemen. Een organisatie gedijt als duidelijk is wie het kader bepaalt voor wie. Wie of wat op welk gebied voorgaat en als iedereen zich daarnaar gedraagt. Die ordening kan hiërarchisch zijn of inhoudelijk, kwalitatief. Is er geen duidelijke ordening, dan ontstaat vanzelf impliciete ordening, maar of dat een gewenste is? Zoals bijvoorbeeld de typisch Nederlandse niet-volgen-cultuur. Levende systemen floreren ook op binding: voldoende insluiten en uitsluiten. Te veel insluiten of uitsluiten leidt tot bindingsproblemen in de vloerbedekking. De derde voorwaarde is uitwisseling: het geven en nemen van tijd, geld, expertise, energie, talent of informatie. Het collectief gaat haperen als er te veel of te weinig wordt gegeven of genomen.
Volgens Thiecke is het belangrijk eerst de essentie van de huidige cultuur scherp te krijgen, zeker omdat het begrip cultuur te pas en te onpas wordt gebruikt. In de rest van haar boek behandelt ze de top drie van ongewenste culturen: familie-, polder- en angstcultuur. Gevolgd door de drie meest gewenste culturen: steeds-beter, inclusieve en vitale cultuur. Het hele boek is doorspekt met handige praktische vragen die helpen grip op het glibberige fenomeen cultuur te krijgen. Dat maakt het mogelijk om op een realistische en nuchtere manier in gesprek te gaan over organisatiecultuur. Daarom is Cultuurdingetje, hè een absolute aanrader.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
