Er lijkt een verschuiving door te zetten in denken over leiderschap. De oude manier van de autocratische en berekenende leider, zoals in Machiavelli's De Heerser, is ontoereikend. De focus gaat naar soft skills en naar het collectief.
Op gang
De verschuiving kwam goed op gang met de term ‘dienend leiderschap’ uit 1970. In de jaren 1990 volgde een golf met boeken als De zeven eigenschappen van effectief leiderschap en De vijfde discipline, waarin meer aandacht voor ethiek en onderlinge afhankelijkheid. Rond 2000 lees ik over zelfsturende teams, waar leiders faciliteren vanuit een ontkoppelde positie.
De golf van nu brengt nog meer nadruk op de wijsheid van het collectief. Boeken als De corporate tribe, Deep democracy en Systemisch wijzer noemen processen die verder gaan dan causaliteit en samenhang. Het belangrijkste punt: de groep genereert een eigen bewustzijn, een soort 1+1=3.
Toegankelijk
Systeem-geïnspireerd leiderschap presenteert concepten als systemisch werken en deep democracy in een toegankelijk format. Klaar om de corporate wereld te bereiken, dankzij info uit interviews met managers wereldwijd, duidelijke schema's en geregistreerde modellen. De uitwerking is, zoals vaak in managementboeken, van veel laagdrempelige voorbeelden voorzien. Wat minder vaak voorkomt is de hoeveelheid quotes: in bijna elk hoofdstuk staan er een paar tussen de alinea's. Bronnen zijn de genoemde interviews, al worden de leiders die zijn geciteerd niet met naam genoemd. Het blijft bij ‘een manager klantenservice van een grote multinational’, en dat voelt weinig persoonlijk. De uitspraken van deze vrouwen en mannen zijn op enig moment niet meer helpend, ze hebben het risico in zich een verstoring te worden van de hoofdtekst.
De informatie in de hoofdtekst is goed. Toegankelijk, zonder kort door de bocht te zijn. De aanpak van Uit de Weerd en Fridjhon is nauwgezet beschreven, vanuit een theoretisch en een praktisch model. De basisfilosofie van het boek heet ‘Relatiesysteem intelligentie’ of RSI, dat vijf principes bevat. Hier is de inspiratie uit de systemische literatuur duidelijk merkbaar. Begrippen als emergentie, rollen en stem van het systeem komen terug in de vijf principes. Verderop in het boek, waar het over de toepassing gaat, komen de principes steeds terug. Die consistentie is wat ik nauwgezet noem en wat het boek sterk maakt.
Toepassing
In het vierde hoofdstuk lijkt het boek echt van start te gaan. De voorgaande hoofdstukken zijn nuttig en nodig, tegelijk vormen ze inleiding en voorbereiding op de toepassing. Zoals de titel van hoofdstuk vier zelf zegt: ‘De doe-kant van systeem geïnspireerd leiderschap’.
Ook de toepassing komt in een vijfdelig model. Het heeft de wat onhandige naam S-IB-O-E-V model, wat mij doet vermoeden dat in de Engelse versie een pakkend acroniem staat. De afkorting staat voor vijf competenties die horen bij systeem geïnspireerd leiderschap. Elke competentie heeft een eigen hoofdstuk (5 t/m 9), dat manieren geeft om de specifieke competentie te ontwikkelen. Hier wordt het interessant. De eerder genoemde principes van Relatiesysteem intelligentie zijn bepaalde aannames, bijvoorbeeld dat elke stem het gehele systeem vertegenwoordigt. De toepassing van die principes kan snel wat zweverig worden.
Gelukkig blijft het in dit boek geloofwaardig en concreet. Vooral de alinea’s ‘Praktische toepassing’ vind ik knap, waar ook oefeningen staan die je met het hele team kan doen. Tussen de regels lees ik: wie A zegt, moet ook B zeggen, ga aan de slag met de collectieve wijsheid. Discussie op dit punt kun je voeren over de positie van de leider: raadpleegt en leidt zij het systeem als min of meer buitenstaander? Of is ze initiator van een transitie naar volledig gedeeld leiderschap, en maakt ze de exclusiviteit van haar rol overbodig?
Kwetsbaarheid
Misschien zit daar de kwetsbaarheid die de auteurs weergeven in hoofdstuk 10 ‘De zijnskant van systeem geïnspireerd leiderschap’. Wanneer leiders zich bewust zijn ‘dat we allemaal met elkaar verbonden en wederzijds afhankelijk zijn’, dan kan dat vragen oproepen over je eigen plaats in die verbondenheid.
De afsluiting van het boek geeft wat korte tips over implementatie. Realistisch is de opmerking dat je bij het werken met de ideeën uit het boek ‘het oude’ niet moet weggooien. Dit lijkt me onmogelijk, het heeft historie, functie en verwevenheid. De leider die wil veranderen, is deel van een evolutie waar zij extra impuls aan kan geven.
Over Hans de Witte-van Mierle
Hans de Witte - van Mierle is adviseur, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
