In mijn hand zie ik een boek. Eerste waarneming: hardcover, fullcolor kaft -een bont kunstwerk van ogen en lenzen- met cirkelvormig wit vlak, daarin de titel.
Tweede waarneming: ondertitel in een kleinere cirkel, waarvan het kleurgebruik gespiegeld is aan de titelcirkel. Onder- en bovenaan de kaft staat tekst in witte letters. De naam van de auteur onderaan, bovenaan een aanbeveling van Japke-d. Bouma. Achterkant, groen. Bovenaan nog twee aanbevelingen, in witte letters. Daaronder de gebruikelijke boekbeschrijving. Zwartwitfoto van de auteur linksonder. Rechts van de foto een oranje strook met witte tekst: ‘Je kijkt niet met je ogen maar met je hersenen’.
Aandacht
Auteur Stefan van der Stigchel gaat na een aantal boeken over aandacht dieper in op één aspect van die aandacht. Beter leren kijken gaat -zoals je al vermoedde- over kijken. Of beter gezegd, over visueel waarnemen. Want, zoals op de achterflap staat, kijken heeft vrij weinig te maken met je ogen. Mijn ogen vangen alleen licht op dat de dingen om mij heen weerkaatsen. Van der Stigchel vertelt dat ‘kijken’ pas gebeurt wanneer visuele functies van de hersenen de signalen van mijn ogen verwerken. Dat betekent, zo legt hij uit, dat de wereld die ik zie iets anders is dan wat er echt is. Goudvissen kunnen bijvoorbeeld andere lichtfrequenties waarnemen dan ik, wat hun wereld anders maakt.
Ultraviolet licht
Ik kan mijn waarneming niet zo aanpassen dat ik zelfstandig ultraviolet licht kan zien. Binnen de fysieke grenzen kan ik wel technieken leren om mijn verwerking aan te passen, zo stelt Van der Stigchel. De balans tussen accepteren en ontwikkelen is kenmerkend voor dit boek. Zo gaat hoofdstuk 3 over de grenzen, de harde natuurkundige feiten, de verschillen met dieren (zoals de goudvis). Ik vind het mooi dat in andere hoofdstukken de grenzen Van der Stigchel juist lijken te inspireren. Hij wil verkennen wat wel mogelijk is.
Dat verkennen betekent vragen stellen, verder willen gaan dan aannames. Dat doet hij goed in het intermezzo tussen hoofdstuk 3 en 4. Hij denkt na over grenzen en raamwerken in onszelf en tussen mensen. De meest opvallende passages gaan over gecontroleerd gebruik van psychedelica. De logica: kijken is waarnemen, verwerken van stimuli door de hersenen. Wanneer je de werking van de hersenen (tijdelijk) weet aan te passen door psychedelica, verander je de waarneming. Een veranderde waarneming betekent een aanpassing van je wereldbeeld. Van Stigchel promoot het nemen van drugs nog net niet, maar zijn enthousiasme is voelbaar. Ik vind het lastig om te bepalen hoeveel daarvan professioneel is.
Tips en technieken
Na het intermezzo komen de tips en technieken die je in nuchtere staat kunt leren en verbeteren. Het zijn er vier: Zoom in en uit, Stel jezelf de juiste vragen, Kijk samen en Kijk lang. De verbindende factoren zijn voor mij tijd en ruimte. Om te bepalen wat je nu eigenlijk waarneemt, moet je tijd nemen om verschillende onderdelen en aspecten van een beeld in je op te nemen. Je hebt tijd en ruimte nodig om van dichtbij en veraf te kijken, en ook overleggen met anderen kost ruimte en tijd.
Kijktechnieken
De missie van de auteur is mijn vaardigheid in waarnemen te vergroten, zodat ik beter kan overleven in een realiteit ramvol visuele prikkels. In het laatste hoofdstuk schrijft hij over social media. Een oneindige stroom aan beelden, inclusief nepnieuws en deepfakes. Hij maakt aannemelijk dat het handig is als ik wat kijktechnieken in mijn overlevingspakket heb. Want niet alles wat ik zie is waar - daar is eerst interpretatie voor nodig.
De stijl van dit boek doet denken aan die van Margriet Sitskoorn. Beide auteurs zijn hoogleraar in hun vakgebied, beiden schrijven populair-wetenschappelijke boeken over de werking van de hersenen. En beiden hebben dezelfde manier van schrijven. Veel anekdotes, achtergronden van een methode, inzicht of toepassing. Daarin ligt een risico. Anekdotes maken een boek leesbaar, maar meer betekent niet beter. De waarde van een boek gaat bij een toename aan anekdotes van volwaardig naar vermakelijk naar vervelend. Beter leren kijken had voor mij meer harde informatie mogen hebben. De positieve keerzijde daarvan is dat het lekker wegleest: de tips en trucs neem ik gemakkelijk op.
Over Hans de Witte-van Mierle
Hans de Witte - van Mierle is adviseur, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
