De belangrijkste les die ik tijdens mijn studie Journalistiek kreeg, was niet hoe ik een goed stuk moest schrijven, maar hoe ik mij als een goed mens moest gedragen. Het was een enkele confrontatie met de directeur van de school waarin ik de belangrijkste les van die vier jaar studie leerde. Ze hoorde mij weer eens grote praatjes houden in het rookhok. In niet mis te verstane woorden raadde zij mij aan niet zo'n kritische eikel te zijn. Betweterige journalisten zijn er immers genoeg. Ik zou meer van waarde zijn door positief kritisch mijn omgeving te observeren en aan de slag te gaan met wat mij niet zinde. Praatjes vullen geen gaatjes.
De woorden van de directrice vormden mij meer dan welk college dat ik volgde dan ook. Natuurlijk moest ik groeien in mijn vaardigheden als journalist, maar vooral moest ik groeien als mens. Competentie is leuk, karakter is noodzakelijk.
Feedback op gedrag
Dat ik mij de woorden van de directrice nog zo goed kan herinneren, zegt volgens mij veel over de nadruk die er in ons onderwijssysteem ligt op het opdoen van kennis en vaardigheden. Haar feedback op mijn gedrag was namelijk uniek vergeleken met de vele feedback die ik op mijn functioneren kreeg. Ons IQ bepaalt of we hoog- of laagopgeleid - verschrikkelijke termen trouwens - zijn en over de kansen die we op de arbeidsmarkt krijgen. Onze diploma's zeggen echter helemaal niets over onze emotionele intelligentie (EQ). Zolang we ons vak beoefenen, komen we hier vaak nog mee weg ook. De ellende begint wanneer we beginnen met leidinggeven. Want nu blijkt kennis van zaken niet meer te volstaan. Of, zoals iemand eens zei: mensen geven niet om wat je weet, maar willen weten dat je om hen geeft. Met een hoger IQ komen we aan de macht, maar door een gebrek aan EQ verliezen we aan gezag. En dus rennen medewerkers massaal bij hun leidinggevende vandaan, hoe leuk de baan die ze hebben ook is.
Het is het bekende verhaal: de beste monteur uit de garage wordt gevraagd de chef van de garage te worden. De beste journalist wordt de hoofdredacteur. De beste docent wordt de directeur. En ga zo maar door. En met een beetje geluk krijgen ze bij aantreden een boekje over leiderschap in hun handen gedrukt. Succes met de job!
Innerlijke roerselen
In zijn boek Archetypen en leiderschap stelt Gert van Santen terecht dat naast een op technieken georiënteerde manier van leiderschap, er een vorm van zelfreflectie, een levenshouding en het zijn van een ‘groot mens’ vereist is, ‘wat neerkomt op een levenswijze die geworteld is in persoonlijke waarden’. Om zijn betoog kracht bij te zetten, haalt Van Santen de Benedictijnse monnik Anselm Grün aan, die benadrukt dat leiders hun eigen innerlijke roerselen moeten verkennen en begrijpen alvorens ze anderen kunnen leiden. Manfred Kets de Vries schreef hier eerder over dat we ons ‘innerlijk theater’ moeten kennen, willen we effectief leiding kunnen geven. Laten we dit nu juist missen op een doorsnee opleiding of studie.
Ik ben daarom blij met boeken als dat van Van Santen. Aan de hand van achttien archetypen nodigt hij ons uit voor een innerlijke reis. ‘Het werpt licht op jouw leiderschapspatronen en biedt mogelijkheden om je hieruit los te kunnen maken.’
Universele thema’s
Archetypen vormen volgens Van Santen een ‘fundamentele inhoud van het collectieve onbewuste, die universele thema’s van de menselijke ervaring belichamen.’ Willen we groeien als leider (of in mijn woorden, in dienend leiderschap), dan doen we er goed aan te ontdekken in welke archetypen we onszelf herkennen én de schaduwkanten van deze typen te ontdekken en aan te pakken. Van Santen: ‘Leiders die hun schaduwzijde durven te verkennen, kunnen authentieker en veerkrachtiger worden.’
Van Santen daagt ons vervolgens uit een ‘Archetypisch Manifest’ te schrijven. Welke kwaliteiten en waarden van de archetypen waarin je je het meest herkent, vind je belangrijk? Wat is jouw bijdrage aan de wereld? Waarin geloof je? Super boeiende vragen natuurlijk die ons helpen te groeien als mens én dus als leidinggevende. Meer dan welke opleiding misschien dan ook. Met goed sleutelen aan auto’s, schrijven van stukjes of lesgeven aan kinderen, zijn we er als leidinggevende immers niet. Dienend leiderschap smeekt om zowel IQ als EQ.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
