Conflict als geschenk

Wie Stephen Coveys 3de alternatief openslaat, krijgt aanvankelijk het idee met een nieuw wondermiddel te maken te hebben. Het boek, zo belooft de Amerikaanse effectiviteitsgoeroe, biedt ‘een sleutel voor de oplossing van de moeilijkste problemen in het leven’. De inzichten zijn zo krachtig dat ze zelfs de meest verbitterde vijanden tot elkaar kunnen laten komen. Covey vertelt hoe hij tijdens een leiderschapsbijeenkomst een verzameling kibbelende christenen, joden en moslims wist om te vormen tot een hechte groep die begrip, respect en zelfs liefde voor elkaar kon opbrengen. Het resultaat ontlokte de aanwezige oud-minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright de voorspelling dat het derde alternatief de internationale diplomatie revolutionair zou kunnen veranderen.

Bij verdere lezing blijkt Covey slechts door te geven wat inheemse culturen in Japan, Afrika en Amerika al eeuwen begrijpen, maar wat in de westerse wereld inmiddels is weggezakt: er zijn meer manieren om een conflict te benaderen dan de traditionele vecht- of vluchtreactie. Het alternatief is een nieuwe manier van denken waarbij alle partijen beter uit de strijd komen.

Een dergelijk ‘win/win-resultaat’ is alleen mogelijk als we afstand nemen van onze neiging tot het sluiten van compromissen. Dat klinkt contra-intuïtief, maar een compromis leidt per definitie tot een situatie waarbij elke partij water bij de wijn doet, waardoor iedereen uiteindelijk verliest. Het derde alternatief is daarentegen niet zozeer gericht op een oplossing, alswel op een transformatie van het probleem. Het doel is synergie, een woord dat in het bedrijfsleven onderhevig is aan inflatie, maar dat in de oorspronkelijke betekenis prachtige vormen kan aannemen. Dankzij synergie kan een vlucht ganzen in een V-vorm twee keer zo veel kilometers afleggen dan een eenzame vogel, en leidt een legering van ijzer, chroom en nikkel tot een resultaat dat 43 procent sterker is dan de afzonderlijke metalen.

Omdat menselijke verhoudingen een stuk complexer zijn dan een chemische formule introduceert Covey een vier-stappenplan. Transformatie begint met het werpen van een kritische blik op onszelf, zodat we beseffen wat onze eigen motieven, vooroordelen, onzekerheden en andere zwakke punten zijn. Vervolgens is het zaak om de ander te beschouwen als een volledig mens, in plaats van als een verzameling meningen en houdingen. De derde stap is empathie voor wat er omgaat in het hart, de geest en de ziel van de ander. Het proces wordt afgesloten met synergie, een proces waarbij we afscheid nemen van het schaarste-denken dat ervan uitgaat dat er in een conflict maar twee alternatieven zijn, waarvan er eentje per definitie verkeerd is.

Een conflict is met andere woorden een geschenk: het feit dat mensen het met ons oneens zijn, betekent juist dat ze een inzicht heeft waar we in principe van zouden kunnen leren. De kunst is dan ook om naar een ander te leren luisteren, iets wat tijdens een verhitte discussie niet altijd even makkelijk zal zijn. Covey zoekt hiervoor inspiratie bij de Cherokees, een indianenstam die zich tijdens vergaderingen bedient van een zogeheten praatstok. Wie deze stok in handen heeft, mag het hart luchten zonder dat de rest van de groep interrumpeert. Dit biedt zuurstof voor de ziel en vervult de psychologische behoefte om begrepen en gewaardeerd te worden.

De case studies waarmee Covey zijn betoog onderbouwt zijn krachtige getuigenissen van waar het derde alternatief toe kan leiden. Toch blijft het de vraag of Coveys inzichten voldoende zijn om het machtsdenken in organisaties blijvend op te breken. Het idee dat het derde alternatief een innerlijke drang vervult gaat misschien op voor leiders die te goeder trouw zijn, maar hoe zit het met de narcistische baas die zijn energie juist uit haantjesgedrag haalt? Coveys stelling dat alleen psychopaten niet voor rede vatbaar zijn, is wellicht wat naïef: er zullen altijd mensen zijn die het verlies van een ander beschouwen als een overwinning voor zichzelf, waardoor een win/win-situatie simpelweg geen aantrekkingskracht heeft. De soms wat zweverige toon van het boek lijkt dat overoptimisme te benadrukken. De aansporing om mensen te vergelijken met een zonsondergang (uniek, altijd mooi, en onmogelijk te veranderen met wat oranje hier of een wolkje daar) is bijna aandoenlijk. Het is een tweede of mensen zich die metafoor ook in het heetst van de strijd zullen herinneren.

Dat neemt niet weg dat Het 3de alternatief een schat aan informatie biedt voor mensen die oprecht willen veranderen en daar ook hard voor willen werken. Coveys inzichten blijken toepasbaar op alle aspecten van het leven: op het werk, in het huwelijk, tijdens rechtszaken, zelfs bij het volgen van een dieet. Uiteindelijk gaat het Covey erom om een beter mens van ons te maken. Vrede op aarde zullen we er voorlopig misschien niet mee bereiken, maar onze directe omgeving wordt er in ieder geval een stuk prettiger op.