De auteurs van Onmacht verkennen graag vragen, dilemma's en bezorgdheden die verdieping behoeven. Ze hebben het lef om vakgenoten deelgenoot te maken van hun worsteling om lastige thema's te omcirkelen.
Het boek Onmacht gaat over een door velen ervaren gevoel dat uiterst actueel is. Vaste zekerheden eroderen en nieuwe praktijken en opvattingen zijn nog in ontwikkeling.
Wat ik aantrekkelijk vind is dat ze de verschillende lagen die het thema kent - persoonlijk, relationeel en systemisch - onafhankelijk van elkaar bespreken én in relatie tot elkaar brengen. Ze hebben oog voor de complexiteit en de emergente dynamieken binnen en tussen de verschillende lagen. Een van de sterke kanten van het boek is dat ze putten uit een veelheid van disciplines zoals: psychologie, sociologie, organisatiekunde en filosofie. Ze koppelen steeds de essentie uit die domeinen aan hun vraag naar wat onmacht is en hoe we er mee om kunnen gaan.
Ik ben blij met de koppeling van gevoelens van onmacht én de ontwikkelingen in de maatschappelijke context. Dit biedt tegenwicht aan de neiging in onze geïndividualiseerde samenleving om ervaren ongemak te reduceren tot een individuele zaak. Het is Arnold Cornelis die in ‘De logica van het gevoel' (1988) de onevenwichtigheid in de samenleving koppelt aan individueel ervaren ziekte. De Belgische psychiaters - Denys, De Wachter en Verhaeghe - wijzen er ook vandaag de dag op hoe inconsistenties binnen de maatschappelijke ordening geïndividualiseerd worden.
Onmacht nodigt de lezer uit om te verkennen hoe je zelf staat in de beschreven spanningsvelden. De auteurs bieden handvatten om een genuanceerder beeld van de eigen onmacht te verwerven. Onmacht zit soms ‘tussen de oren', vaak ‘tussen de neuzen' van mensen, maar ook in de spanning ‘tussen systemische lagen'.
Ze geven aan hoe lastig het is bestaande patronen van handelen te doorbreken. Deze routines zijn verankerd in collectieve ervaring en zijn een basis voor betekenisgeving. Veranderen vergt collectieve reflectie en tijd om in kleine stapjes ervaring en nieuwe betekenis te ontwikkelen. Collectief leren is lastig door de onvoorspelbaarheid van de interactieprocessen. Het staat haaks op een verlangen naar maakbaarheid en strakke tijdspaden.
Het boek is uiterst actueel. Al in de maand van publicatie wordt de juistheid van de analyse van de auteurs pijnlijk zichtbaar. De huidige Coronacrisis toont de kwetsbaarheid van dominante maatschappelijke en politieke paradigma's. Eenzijdige aandacht voor efficiency sloopte alle redundantie uit organisaties en toont de kwetsbaarheid van aanvoerlijnen van cruciale goederen. Familiebedrijven sparen in de goede tijd om ‘vet op de botten' verzamelen. Door aandeelhouderswaarde gedreven bedrijven beschouwen reserves als ‘dood kapitaal' dat zo snel mogelijk uitgekeerd moet worden aan de aandeelhouders. Voor slechte tijden wordt onvoldoende weerstand opgebouwd. Van Oss en van 't Hek bespreken in hun boek de consequenties van dit gebrek aan redundantie op de veerkracht van organisaties en hun levensvatbaarheid. Mooi dat ze moed tonen bij het doordenken van maatschappelijke inconsistenties. Ze durven stelling te nemen.
De auteurs bieden overzicht en inzicht om een beter zicht te krijgen in de veelheid van factoren die onmacht veroorzaken en in stand houden. Ze geven daarom geen pasklare oplossingen omdat die het zicht op de complexiteit en onvoorspelbaarheid miskennen. Ze roepen op om in de diverse spanningsvelden positie te kiezen. Het gaat er om te balanceren tussen ‘en/en' en te waken voor eenzijdigheid. Het boek roept op om onmacht vanuit een meervoudig en gelaagd perspectief te benaderen, of/of denken te vermijden en schijnbare tegenstellingen te verbinden. Ze geven handvatten om de veranderkunde te resetten en een eenzijdige aandacht en vertrouwen op de mensen in het adaptieve systeem aan te vullen met aandacht voor de ontwerpdimensie van organiseren.
Niet onbelangrijk: het boek is goed geschreven en mooi vormgegeven. Mooie begrippen als ‘bedoelingengedoe' en ‘rekkracht' verrijken de taal. Onmacht is een aanrader in de tsunami van ‘management' boeken.
André Wierdsma is emeritus hoogleraar ‘Organiseren en co-creëren', Nyenrode Business Universiteit en kerndocent ‘Leiderschap en Filosofie' aan www.AcademieopKreta.com
Over André Wierdsma
Prof. dr. André Wierdsma is emeritus hoogleraar Management en Organisatie aan Nyenrode Business Universiteit en aan China Europe International Business School (CEIBS) in Shanghai, China.
