De Participatiewet

Lijst van auteurs / XIII
Afkortingen / XV

HOOFDSTUK 1
Inleiding. Waarom we grondrechten serieus moeten nemen / 1
Anja Eleveld
1.1 Van Armenwet tot Participatiewet / 1
1.2 Grondrechten onder druk / 3
1.3 Decentralisatie van de bijstand en grondrechten / 4
1.4 Inleiding op de hoofdstukken / 5

DEEL I ALGEMEEN JURIDISCHE NORMEN EN FINANCIERINGSSTRUCTUUR

HOOFDSTUK 2
De Participatiewet: een eerste indruk / 9
Saskia Klosse
2.1 Introductie / 9
2.2 Algemeen kader / 9
2.2.1 Een stukje geschiedenis / 9
2.2.2 Kenmerken van de Participatiewet / 11
2.2.3 Uitvoeringsaspecten / 12
2.2.4 Financieringsaspecten / 13
2.3 Bijstand / 14
2.3.1 Vormen van Bijstand / 14
2.3.2 Ontstaansvoorwaarden / 15
2.3.3 Algemene bijstand / 20
2.3.4 Bijzondere bijstand / 22
2.3.5 Verplichtingen / 23
2.3.6 Sancties / 24
2.3.7 Opschorting, intrekking, herziening en terugvordering van de uitkering / 25
2.3.8 Verhaal / 26
2.4 Re-integratie / 26
2.4.1 Aanspraak op ondersteuning / 26
2.4.2 Re-integratievoorzieningen / 27
2.4.3 Banenafspraak voor mensen met een arbeidsbeperking / 29
2.4.4 Verplichtingen / 30
2.4.5 Sancties / 32

HOOFDSTUK 3
Financieringsstructuur van de Participatiewet / 33
Duco Bannink
3.1 Inleiding / 33
3.2 De werking van prikkels in de principaal-agentbenadering / 33
3.3 Prikkels in het beleidsdomein van werk en inkomen / 35
3.4 De Participatiewet: aanscherpen van prikkels door verbreding van doelgroep / 38
3.4.1 Het uitkeringsbudget in de Participatiewet / 39
3.4.2 Het budget voor ondersteuning bij arbeidsinschakeling / 40
3.5 De doorwerking van prikkels in de Participatiewet / 42
3.6 Conclusie / 43

DEEL II HET GRONDRECHT OP BIJSTAND

HOOFDSTUK 4
Het grondrecht van de sociale bijstand / 47
Gijsbert Vonk
4.1 Inleiding / 47
4.2 De plaats van het grondrecht van de sociale bijstand / 48
4.3 Rechtskarakter van het grondrecht van de sociale bijstand / 51
4.4 Inhoud van het grondrecht van de sociale bijstand / 53
4.5 Overheidssteun bij behoeftigheid bezien vanuit klassieke grondrechten / 56
4.6 Implementatie van het grondrecht van de sociale bijstand in het Nederlandse recht / 57
4.7 Kritische beschouwing / 60

HOOFDSTUK 5
Unieburgers en de sociale bijstand / 63
Dion Kramer
5.1 Inleiding / 63
5.2 Sociale Rechten voor Unieburgers: Een Korte Geschiedenis / 64
5.3 Art. 11 Participatiewet in het licht van vrij verkeer en non-discriminatie / 67
5.3.1 Werknemers / 68
5.3.2 Economisch niet-actieven / 69
5.3.3 Duurzaam verblijvende Unieburgers / 72
5.4 Onbekend, Onzeker en Onrechtmatig Verblijf / 73
5.5 Conclusie / 76

DEEL III RE-INTEGRATIE, ACTIVERING EN GRONDRECHTEN

HOOFDSTUK 6
Het verbod op verplichte arbeid en het recht op vrije arbeidskeuze bij re-integratie en tegenprestatie / 81
Anja Eleveld en Elise Dermine
6.1 Inleiding / 81
6.2 Een korte geschiedenis / 82
6.3 Het internationaal grondrechtelijke kader / 84
6.3.1 Het verbod op gedwongen of verplichte arbeid / 84
6.3.2 Het recht op vrije arbeidskeuze / 87
6.3.3 De constructie van een internationaal grondrechtelijk toetsingskader / 89
6.3.4 Samenvatting / 93
6.4 Invulling door het nationale recht / 95
6.4.1 Inspraak / 96
6.4.2 Exit-opties / 99
6.4.3 De kwaliteit van het werk / 103
6.4.4 Tijd voor training en sollicitaties / 106
6.4.5 Doelen en effecten / 106
6.4.6 Procedurele vereisten bij de totstandkoming van de wetgeving / 107
6.4.7 Evaluatie / 107
6.5 Aanbevelingen / 110

HOOFDSTUK 7
De taaleis in de bijstand en het discriminatieverbod / 113
Anja Eleveld
7.1 Inleiding / 113
7.2 De taaleis in de Participatiewet / 114
7.2.1 De wetgeschiedenis / 114
7.2.2 De taaleis van art. 18b Participatiewet nader beschouwd / 116
7.2.3 De personele werkingssfeer van de taaleis / 117
7.3 Discriminatieverboden in het EU-recht / 120
7.3.1 EU-burgers / 120
7.3.2 Derdelanders / 123
7.3.3 Gelijke gevallen en het doel van de maatregel / 125
7.3.4 Conclusie / 127
7.4 De discriminatieverboden uit het EVRM / 127
7.4.1 Toetsingskader / 127
7.4.2 Derdelanders / 129
7.5 Toetsing van de taaleis aan het discriminatieverbod / 130
7.5.1 Gelijke gevallen / 131
7.5.2 Legitiem doel / 132
7.5.3 Passend / 133
7.5.4 Noodzakelijk / 134
7.5.5 Proportioneel / 135
7.6 Een materieel gelijkheidsbegrip en het recht op arbeid / 136
7.7 Tot besluit / 139

HOOFDSTUK 8
Leeftijdsgrenzen in de Participatiewet en het gelijkheidsbeginsel / 141
Pauline de Casparis en Anja Eleveld
8.1 Inleiding / 141
8.2 Leeftijdsdiscriminatie en de toegang tot arbeid, beroepsonderwijs en praktijkervaring: Richtlijn 2000/78/EG en de WGBL / 141
8.3 Overige vormen van leeftijdsdiscriminatie: de Grondwet, IVBPR en EVRM / 143
8.4 De leeftijdsgrens van 27 jaar / 145
8.4.1 Toegang tot de bijstand / 146
8.4.2 Het recht op ondersteuning bij de arbeidsinschakeling / 147
8.4.3 De middelentoets / 148
8.4.4 De zoekperiode / 149
8.4.5 Gerechtvaardigd onderscheid? / 149
8.5 De leeftijdsgrens van 18 jaar / 152
8.6 De leeftijdsgrens van 21 jaar / 152
8.6.1 De bijstandsnorm / 153
8.6.2 De kostendelersnorm / 153
8.6.3 Gerechtvaardigd onderscheid? / 154
8.7 De AOW-leeftijd als leeftijdsgrens / 155
8.8 Conclusie / 155

HOOFDSTUK 9
Voorkeursbeleid voor mensen met een arbeidsbeperking in het licht van de Wet banenafspraak / 157
Annejet Swarte
9.1 Inleiding / 157
9.2 De Wet banenafspraak / 158
9.3 Het begrip ‘handicap’ / 161
9.4 Het gelijkheidsbeginsel: formele versus materiele gelijkheid / 162
9.5 De WGBH/CZ / 163
9.6 Voorkeursbeleid / 164
9.6.1 Sociaal beleid (art. 3 lid 1 onderdeel b WGBH/CZ) / 165
9.6.2 Positieve actie (art. 3 lid 1 onderdeel c WGBH/CZ) / 165
9.7 Toegespitst op de Wet banenafspraak / 167
9.7.1 Een vorm van sociaal beleid? / 167
9.7.2 Expliciet werven onder de doelgroep van de banenafspraak? / 169
9.8 Conclusie / 171

DEEL IV CONTROLE EN GRONDRECHTEN

HOOFDSTUK 10
Opsporing van bijstandsfraude en het recht op privacy / 175
Willemijn Roozendaal
10.1 Inleiding / 175
10.2 Privacy en opsporing in het Europese recht / 175
10.2.1 EVRM / 176
10.2.2 EU-recht / 176
10.3 Algemene onderzoeksbevoegdheden / 177
10.3.1 Wetgeving / 177
10.3.2 Toetsing door de CRvB / 178
10.3.3 Evaluatie / 180
10.4 Specifieke onderzoeksbevoegdheden / 180
10.4.2 Huisbezoek / 180
10.4.3 Heimelijke opsporing / 184
10.4.4 Gegevensuitwisseling / 187
10.5 Conclusie. Behoorlijke bestuurlijke opsporing in het sociale domein / 190

HOOFDSTUK 11
De evenredige bestuurlijke boete in de Participatiewet / 191
Lucy van den Berg
11.1 Inleiding / 191
11.2 De waarborgen van art. 6 EVRM bij de bestuurlijke boete en de uitwerking in het nationale recht / 192
11.2.1 Art. 6 EVRM en het recht op een eerlijk proces / 192
11.2.2 De in de Awb opgenomen waarborgen bij de oplegging van een bestuurlijke boete / 193
11.2.3 Oordeel nationale rechter over de bestuurlijke boete en art. 6 EVRM / 193
11.2.4 De waarborgen van art. 6 EVRM ten aanzien van de evenredigheid van de bestuurlijke boete / 195
11.2.5 De uitgangspunten van een evenredige bestuurlijke boete in de Awb / 195
11.3 De inlichtingenplicht in de Participatiewet / 196
11.4 Opschorting herziening, intrekking of terugvordering en boeteoplegging bij schending van de inlichtingenplicht / 198
11.5 De voorgeschiedenis van de evenredige bestuurlijke boete in de Participatiewet / 200
11.5.1 Inleiding / 200
11.5.2 De Fraudewet 2013 / 200
11.5.3 Uitspraak CRvB 24 november 2014 / 201
11.5.4 Fraudewet 2017 / 203
11.6 De vaststelling van de evenredige boete / 204
11.6.1 Inleiding / 204
11.6.2 Opzet / 205
11.6.3 Grove schuld / 206
11.6.4 Gewone verwijtbaarheid / 207
11.6.5 Verminderde verwijtbaarheid / 208
11.6.6 Recidive / 209
11.6.7 De omstandigheden waaronder de overtreding is gepleegd / 210
11.6.8 De rol van gemeentelijk beleid bij de vaststelling van de hoogte van de boete / 212
11.7 Beschouwing / 212

DEEL V GRONDRECHTEN IN ACTIE

HOOFDSTUK 12
Recht in actie: de omgekeerde toets / 217
Evelien Meester
12.1 Grondrechten: het recht op bestaansminimum en gelijkheidsbeginsel / 217
12.2 Stap 1: Het gewenste effect / 218
12.3 Stap 2: Welke grondwaarden heeft de Participatiewet? / 218
12.3.1 Garanderen bestaansminimum / 219
12.3.2 Complementariteit / 220
12.3.3 Bevorderen zelfredzaamheid / 221
12.3.4 Autonomie voor decentrale overheid / 222
12.4 Stap 3: Is het besluit ethisch te verantwoorden? / 223
12.4.1 Aansluiting op mogelijkheden en vaardigheden / 223
12.4.2 Het effect van het voorgenomen besluit / 224
12.4.3 Zuiver in de bedoeling / 225
12.5 Stap 4: Randvoorwaarden / 225
12.5.1 Geen recht, toch toegang / 225
12.5.2 Individualiseren hoogte bijstand / 227
12.5.3 Individualiseren verplichtingen / 228
12.5.4 Toetsing aan de redelijkheidsvereiste uit het Awb / 228
12.6 De omgekeerde toets in de praktijk / 228
12.7 Conclusie / 230

HOOFDSTUK 13
Conclusie. Bijstand met rechten en plichten of een basisinkomen(bijstand)? / 231
Anja Eleveld
13.1 De Participatiewet en grondrechten / 231
13.1.1 Het recht op bijstand voor niet-Nederlanders en hun rechthebbende huisgenoten / 231
13.1.2 Activering / 232
13.1.3 Controle op de rechtmatigheid van de uitkering / 232
13.2 Basisbijstand of basisinkomen? / 233
13.3 Vier niveaus van argumentatie / 233
13.3.1 Universele morele argumentatie / 234
13.3.2 Ethisch-politieke argumentatie / 238
13.3.3 Pragmatische argumentatie / 239
13.3.4 Realistische argumentatie / 240
13.4 Evaluatie / 241

Literatuurlijst / 243
Jurisprudentieregister / 261