Als ik aan Europa denk, dan komen er allerlei typisch Europese beelden in me op. Beelden van het goede leven: een pittoresk plein in een dorp of stad met terrassen waar mensen elkaar ontmoeten. Beelden van ondernemingen die werknemers fatsoenlijk betalen en inspraak geven via ondernemingsraden, zodat ze gelukkig en productief blijven. Beelden van onderzoekers die, gestimuleerd door ambitieuze milieuwetgeving, groene oplossingen voor de economie van morgen bedenken, die wereldwijd geëxporteerd worden.
Deze beelden maken de kracht van Europa tastbaar: Europa heeft een unieke middenweg gecreëerd tussen economische voorspoed en sociale rechtvaardigheid, door normen te stellen aan de economie en daarbinnen de creativiteit van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties ruim baan te geven. We noemen dit ook wel het Europese Sociale Model.
Een zwaktebod
Maar als we zo doorgaan, dan wordt deze grootse sociale prestatie is in rap tempo een museumstuk. De afgelopen veertig jaar hebben Europese leiders er namelijk voor gekozen om de normen die we stellen aan de economie te verzwakken.
Ze doen dat tegenwoordig steeds openlijker. Zo worden onder druk van radicaalrechtse politici en centrumpolitici zoals de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merz allerlei Europese wetten afgezwakt, zoals de Green Deal, gericht op een beter klimaat en een betere biodiversiteit, en csrd en csddd, wetten die bedrijven verplichten de omstandigheden bij hun toeleveranciers in kaart te brengen en te verbeteren.
Ze zeggen: onze productiviteit blijft achter, onze industrie verdwijnt, onze sociale voorzieningen zijn te duur. Om concurrerend te blijven moeten we onze normen afzwakken: onze arbeidsnormen, onze milieunormen, onze sociale zekerheid, en al die andere democratisch vastgestelde normen die Europa duur maken om te produceren.
Continent van de Kwaliteit is een frontale aanval op dit narratief. Europese leiders zien in hun analyse namelijk een cruciale dimensie over het hoofd: het handelsbeleid.
Hyperglobalisering
Momenteel is Europa nog steeds een van de dragers van een mondiaal economisch systeem dat Harvardeconoom Dani Rodrik karakteriseert als hyperglobalisering. Hyperglobalisering is een handelssysteem waarin het zeer moeilijk is om normen te stellen aan de handel in goederen en diensten en aan het verplaatsen van kapitaal, zoals bedrijfskapitaal en financieel kapitaal.
Europese leiders hebben daarmee willens en wetens toegestaan dat grote bedrijven hun productie buiten Europa verplaatsten om Europese wetten te omzeilen. Dit heeft geleid tot een wereldwijde race naar de bodem: werknemers in het mondiale Zuiden worden onderbetaald, het milieu uitgebuit, belastingen ontweken.
En dat niet alleen: politici hebben hiermee óók de positie van de Europese industrie en het Europese mkb ondergraven. Zij worden immers op grote schaal oneerlijk beconcurreerd door multinationals die valsspelen, en door de Chinese industrie, die niet alleen lagere arbeids- en milieustandaarden hanteert maar ook al jaren forse staatssteun ontvangt. Dit zet ook de loonontwikkeling binnen Europa onder zware druk. Daarbij komt: door onze eigen, democratische normen zo slap te handhaven ondermijnden politici ook onze democratie zélf. En dan te bedenken dat veel van de spullen die we importeren kwalitatief slecht zijn!
Globalisering met gezond verstand
Toch is er wel degelijk een betere toekomst mogelijk. Namelijk als Europa voortaan kwaliteit boven kwantiteit stelt: betere producten, een betere kwaliteit van werk, een betere kwaliteit van leven, een betere milieukwaliteit. Dat kan allereerst door te kiezen voor globalisering met gezond verstand in plaats van hyperglobalisering.
Globalisering met gezond verstand betekent ‘ja’ zeggen tegen internationale handel en ‘nee’ tegen handel die democratische wetten ondermijnt. Dat vereist om te beginnen dat Europa bij de import van producten onze eigen productnormen, zoals veiligheidseisen, garantiewetgeving en het recht op reparatie, veel strenger handhaaft. Daarnaast vereist het de invoering van grensheffingen, waarbij Europa de kosten die Westerse multinationals en Chinese bedrijven ontwijken, zoals kosten om werknemers fatsoenlijk te betalen en het milieu te beschermen, aan de grens alsnog in rekening brengt. Zo ontstaat er weer een eerlijk speelveld voor internationale handel.
De EU kan de opbrengsten van de grensheffingen gebruiken om een kwaliteitsdividend in te voeren voor de dertig procent laagste inkomens, een maandelijkse toelage waarmee ook zij goede spullen met een lange levensduur kunnen aanschaffen.
Vloer en plafond
Een volgende stap is om in het huis van de Europese economie een sociale vloer en een ecologisch plafond in te bouwen. De sociale vloer bestaat uit minimale zekerheden van goed werk, voor werknemers hier en voor werknemers van toeleveranciers buiten Europa. Denk aan vaste contracten en leefbare lonen die minimaal meestijgen met de inflatie.
Het ecologisch plafond betreft het organiseren van de economie binnen de draagkracht van de aarde. Het inbouwen van zo’n plafond vergt dat Europa een maximum instelt voor alle vijf de veroorzakers van het overschrijden van de draagkracht van de aarde, in plaats van alleen voor de uitstoot van broeikasgassen, zoals nu het geval is. Voor een toekomstbestendige economie is een plafond nodig voor én de uitstoot van broeikasgassen én het materiaalverbruik én het waterverbruik én het landgebruik én de uitstoot van giftige stoffen.
Europa heeft, zeker in combinatie met een nieuwe handelspolitiek, alle bevoegdheden in huis om zo’n vloer en plafond te realiseren. Er zijn bovendien geslaagde maatregelen uit het recente verleden waar Europa op kan voortbouwen.
Zo kunnen we het Europese Sociale Model herstellen en omvormen tot een nieuw Europees Eco-Sociaal Model.
De nieuwe economie
Het goede nieuws is: deze nieuwe, toekomstbestendige economie ontstaat nu al, van onderop: veel ondernemers, burgers en regionale overheden werken er al volop aan. Continent van de Kwaliteit biedt concrete en praktische oplossingen waarmee ze dat kunnen doen. Zo bevat het boek vijf hoofdstukken voor bedrijven op basis van een nieuwe maatstaf van succes voor bedrijven, namelijk sufficiëntie, inclusief knoppen om aan te draaien en tal van inspirerende praktijkvoorbeelden.
En omdat er zoveel op het spel staat is er een brede toekomstcoalitie mogelijk, met een goede kans van slagen, mits we snel handelen. Want of je nu begaan bent met werknemers, hier en elders, of het milieu, met onze bedrijven of met onze democratie, of allemaal: het zijn stuk voor stuk redenen om te kiezen voor een nieuwe Europese koers, voor Europa als continent van de kwaliteit.