‘Van de ondervraagden constateert 96% een toegenomen regeldruk binnen de eigen organisatie en vreest maar liefst 78% dat deze nieuwe regels hun doel voorbij schieten en een efficiënte bedrijfsvoering in de weg staan’. Vervolgens wordt aangegeven dat Nederland op het gebied van compliance nog een achterstand heeft in te halen op Angelsaksische landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Compliance wordt dus ook in Nederland overal steeds belangrijker. Tot zover de huidige realiteit. Welkom in Orwells 1984?
Zou deze ontwikkeling anno 2016 niet heel erg achterhaald moeten zijn? Is het niet een collectief brevet van onvermogen, dat we met elkaar zoveel - vaak ingewikkelde of zelfs tegenstrijdige - regels verzinnen, dat we steeds meer regelcontroleurs nodig hebben? Want compliance officer klinkt wel mooi, maar onaardig gezegd zijn het af-vinkers die continue checken of de collega’s niet buiten de lijntjes kleuren. Daarbij werken ook compliance officers natuurlijk niet voor niets. Dus met elkaar betalen we fors voor al die controles. Geld, dat niet aan zaken als kwaliteit of veiligheid kan worden besteed. Of in de portemonnee van de consument blijft, vanwege een goedkoper product. Waardoor die consument iets zinvollers met dat geld kan doen, dan indirect betalen voor controles die overbodig zouden moeten zijn.
Het is natuurlijk kristalhelder dat de uitdijende wet- en regelgeving in bijvoorbeeld de financiële sector een Pavlov reactie is op een opeenvolging van crises en incidenten. Al die extra regels zijn op z’n best een goed bedoeld antwoord op geschonden vertrouwen én overspannen verwachtingen. Geschonden vertrouwen van argeloze consumenten van allerlei financiële toverproducten, die in gewoon Nederlands belazerd zijn. Overspannen verwachten, in die zin dat diezelfde consumenten meenden dat ze zonder aanzienlijk risico een onrealistisch hoge rente op hun spaargeld konden krijgen. Een gratis lunch bestaat niet.
Hoe nu verder? In elk geval niet met nog méér van het louter controlerende risicomanagement. Dat van de lijsten en de vinkjes, de procedures en de protocollen. Een fors aantal boeken geeft de laatste jaren tegengas tegen deze nauwelijks te temmen beheersingsmachine. Voorbeelden zijn Reinventing Organizations, Ontmanagen voor Managers en natuurlijk het onvolprezen Verdraaide Organisaties: Terug naar de Bedoeling. In mijn eigen boek Risicogestuurd Werken in de Praktijk geef ik maar liefst 20 accentverschillen tussen het gebruikelijke risicomanagement en wat ik noem risicogestuurd werken. Dit laatste is een terug-naar-de-essentie vorm van risicomanagement, met oog voor de realiteit en de begrensde maakbaarheid daarvan.
Eén van die accentverschillen is de ontwikkeling van 'low trust – high tolerance' naar 'high trust- low tolerance', die overigens ook in Verdraaide Organisaties staat. Het eerste is de huidige situatie van weinig vertrouwen. Daardoor ontstaan meer regels met de controle op de naleving ervan. Terwijl de soep vaak niet zo heet wordt gegeten als aan die naleving iets blijkt te schorten. De tweede situatie heeft vertrouwen als uitgangpunt, waardoor veel minder controle nodig is. Die controle die er nog wel is richt zich op de belangrijkste risico’s en is bijzonder weinig tolerant, als blijkt dat vertrouwen bewust wordt geschonden.
Begrijp me goed, ik ben heel erg voor allerlei soorten tolerantie. Op veel gebieden in de huidige maatschappij hebben we juist nu meer tolerantie nodig. Alleen als het gaat over het niet nakomen van heldere en wederzijds overeengekomen afspraken, dan kan die tolerantie wat mij betreft fors minder. Al is het maar om te voorkomen dat we teruggaan in de tijd, en Orwells 1984 alsnog realiteit wordt.
Dr. ir. Martin van Staveren MBA is gepromoveerd op het implementeren van risicomanagement in organisaties. Vanuit zijn adviesbureau VSRM adviseert hij publieke, private en projectorganisaties over effectiever omgaan met onzekerheid. In 2015 verscheen Van Staverens eerste managementboek over de omgang met risico's: Risicogestuurd werken in de praktijk.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
