Niet op het Ottonecongres van de bedrijfsfilosofen! Door diverse presentaties, een film en een bijdrage van een jonge kunstenares werd het onderwerp aan de orde gesteld.
Het Ottonecongres vindt bijna elke twee jaar plaats en behandelt op kritische en tegendraadse wijze thema’s als organisatieadvies, strategie, kennis en management, geluk, en nu dan werk. Niet de stappenplannen staan centraal maar de achtergronden. Niet de vraag 'wat gaan we doen' maar 'wat gebeurt hier?'
De organisatie werkt
Tijdens de laatste editie van het Ottonecongres (afgelopen donderdag) stond de vraag naar wat werk is centraal. De toelichting op het congres zet direct de toon en de focus: 'Werk: wat is dat? De leidende gedachte daarbij is dat de organisatie degene is die werkt. Dat is tamelijk uitdagend wanneer je bedenkt dat daarmee gesteld wordt dat het niet de individuele werkers met hun vereende inspanningen zijn die maatschappij en economie draaiende houden. Nee, het is de organisatie die het alleenrecht op werk heeft. En vanuit organisatieperspectief zijn mensen allesbehalve onmisbaar.'
Radertjes
De inleiders van de dag hadden allen een nogal structuralistische visie op werk. Niet de mens werkt maar de organisatie. Hoogleraar Grahame Lock was daarin nog het meest expliciet: "De mens is een product van een structureel veld waarbinnen de werknemer een uitwisselbare factor is." Niet voor niets kwamen Ford en Taylor op deze dag geregeld langs. Hoe de mens een schakel in het geheel werd, is juist zo goed te zien in de oude fabrieken. Dat het tegenwoordig niet veel anders is, werd benadrukt waarbij ook verwezen werd naar het geruchtmakende boek van Jaap Peters, Intensieve menshouderij. Schipper daarentegen, filosoof aan de vrije Universiteit en programmamanager van de Masters 'filosofie in bedrijf', wees erop dat er binnen en tussen bedrijven veel verschillen zijn en dat er ook bedrijven zijn waarin de mens niet alleen een schakeltje is.
Fake
Een rode draad in de inleidingen was het hoge 'fake-gehalte' van de moderne managementtaal. Daarin wordt vaak gesproken over 'jouw' ontwikkeling, 'jouw' team, 'jouw' creativiteit, 'jouw' inspiratie, en 'jouw uitdaging', terwijl de bedrijven volledig gerationaliseerd zijn en er een kwaliteitsverslechtering van de arbeid heeft plaatsgevonden. Sverre Spoelstra, bedrijfskundige en filosoof aan de universiteit van Lund, illustreerde dat aan de hand van de hype rond de 'creative industry' en het speelse in bedrijven. Hij onderzoekt de claims hiervan, namelijk dat spel in bedrijven zou werken, dat het onderscheid tussen werk en spel aan het vervagen zou zijn en dat spel en creativiteit tot moreel betere mensen en organisaties leidt. Zijn eerste empirische onderzoeken zetten vraagtekens bij deze door menig pretgoeroe bejubelde claims. Veel gedoe rond creativiteit is ook naar zijn mening fake. Het gaat er doorgaans alleen om opnieuw een verbetering van de efficiency voor te stellen. "We spelen in organisaties alsof we spelen."
Organisatie en staat
Als het zo, is dat we dus in een organisatiemaatschappij leven, wat is dan de relatie tussen de staat en organisaties? Deze vraag is inmiddels weer uiterst actueel met het massale ingrijpen van overheden in de financiële markten, zoals menig inleider opmerkte. Grahame Locke: "Nooit in de geschiedenis van de mensheid stroomden zo veel publieke fondsen naar de 'particuliere' sector, als – dikwijls verborgen – subsidie. Dat wil zeggen: er is geen 'vrije markt' zonder regulering door de staat maar ook niet zonder zeer actieve steun door de staat. Hun markten worden door regulering beschermd, nieuwe markten worden op regeringsniveau ontwikkeld, patenten worden in internationale verdragen beschermd, arbeidsonrust wordt bezworen. En als er dan toch nog iets misgaat, verzint de staat een oplossing. In provocatieve termen: particuliere organisaties (het bedrijfsleven) zijn in laatste instantie staatsinstellingen die dit niet willen weten."
Beunhazen, zwartwerkers en klokkenluiders
Het is niet verwonderlijk dat de organisatie ook vijanden kent en er van alles aan doet om zichzelf te beschermen. Aan de hand van de beunhaas, de kwakzalver, de zwartwerker en de klokkenluider beschreef de Haagse lector Ton Korver de dreigingen voor de organisatie. De beunhaas en de kwakzalver zijn een bedreiging voor de gelicenceerde werkmethoden die een keurmerk hebben, de zwartwerker, de reguleerde markt en de klokkenluider voor de onfrisse praktijken die bedrijven het liefst binnenskamers willen houden. De acties van bedrijven tegen deze ‘vijanden’ zijn er uiteindelijk op gericht om het werken van organisaties veilig te stellen.
Werk, wat is dat? Voor één deelneemster in ieder geval iets heel deprimerends. Na afloop bij de borrel zei ze: "Ik word er helemaal naar van, als je dit hoort. Niets is meer echt en alles is schijn. Om over na te denken."
De filosofen hadden hun werk gedaan.
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
