Op basis van een participatief ondernemingsmodel ontwikkel ik in mijn boek Iedereen eigenaar een gestructureerd en gefundeerd antwoord op deze uitdaging. Het doel is ervoor te zorgen dat medewerkers functioneren alsof ze eigenaar zijn van de onderneming.
Participatief ondernemen beoogt inderdaad het creëren van een eigenaarsmentaliteit doorheen de organisatie zodat iedereen zich extreem betrokken voelt bij het dagelijkse reilen en zeilen. De achterliggende idee is dat eigenaars zorgzamer omgaan met hun eigendom. De voorbeelden in het boek tonen aan dat medewerkers in participatieve ondernemingen daadwerkelijk beter letten op de centen en meer initiatief aan de dag leggen om bedrijfsdoelen te behalen. De eigenaarsmentaliteit maakt een verschil.
Het opwekken van een eigenaarsmentaliteit verloopt via drie pijlers die een samenhangend geheel vormen.
- Gemeenschappelijk belang: Het boek vertrekt van een voorbeeld dat teruggaat tot 1795, het prille begin van het kapitalisme. Door medewerkers te laten delen in de winst ontstond er plots een gemeenschappelijk belang. De werknemer heeft er belang bij dat het goed gaat met de onderneming, want hij deelt in de winst. De werkgever heeft er belang bij dat de werknemer zich gelukkig voelt in de job want hij krijgt er een meer productieve en creatieve werknemer voor terug. Het spreekt voor zich dat dit gemeenschappelijk belang nog duidelijker wordt indien medewerkers participeren in het aandelenkapitaal van de onderneming.
- Bedrijfscultuur: Participatief ondernemen is echter veel meer dan een zak geld of een financiële beloning. De motivatietheorie leert dat medewerkers naast een faire vergoeding ook niet-financiële verwachtingen koesteren. Medewerkers willen zich kunnen identificeren met de waarden en doelen van een organisatie. Opdat medewerkers zouden spreken van ‘mijn' of ‘onze' onderneming moeten hun eigen doelstellingen samenlopen met die van de organisatie. De missie, waarden en cultuur van een organisatie zijn dus minstens zo belangrijk.
- Resultaatgerichte efficiëntie: Naast identificatie zijn ook zelfontplooiing en effectiviteit aanjagers van motivatie. Medewerkers moeten het gevoel hebben dat zij een verschil kunnen maken. Dat vergt om te beginnen dat men weet hoe laat het is. Medewerkers moeten als het ware de klok kunnen lezen: hoe goed gaat het met mijn afdeling en met ons bedrijf? Maken we winst of niet? Daarnaast moeten medewerkers de klok kunnen afstellen. Waarom maken we (geen) winst en hoe kunnen we daar zelf toe bijdragen of verandering in brengen? Zelf aan de knopjes kunnen draaien, wekt sterke gevoelens van effectiviteit en zelfrealisatie op.
De volgende stap is evident. Wanneer medewerkers bijdragen tot de realisatie van het resultaat en weten hoe dit is tot stand gekomen, is de stap naar financiële deelname in dat resultaat een logisch vervolg. Financiële participatie is vaak een vertrekpunt maar het voorgaande suggereert dat het wellicht eerder een eindpunt zou moeten zijn. Eerst samen de koek bakken vanuit een context die gevoelens van psychologisch eigenaarschap opwekt om vervolgens die koek te verdelen op basis van een participatieplan.
Zitten ondernemingen en medewerkers te wachten op deze manier van werken? Onbekend is onbemind maar wie goed om zich heen kijkt, herkent in steeds meer ondernemingen elementen van een participatieve aanpak. Enkele langetermijntrends (digitalisering, duurzaamheid ...) in combinatie met de coronacrisis verhogen de relevantie. Dankzij de grotere betrokkenheid kunnen participatieve ondernemingen immers sneller het roer omgooien wanneer nodig.
Wereldwijd zijn er voldoende voorbeelden en studies die aantonen dat dit zakenmodel werkt voor wie het correct toepast. De literatuur toont aan dat participatieve ondernemingen een hogere productiviteit laten optekenen en beter bestand zijn tegen de tand des tijds. Wat kunnen zittende aandeelhouders zich nog meer wensen?
Over Geert Janssens
Geert Janssens is hoofdeconoom ETION en expert participatief ondernemen. Hij is de auteur van Iedereen eigenaar.
