Werk is misschien wel één van meest bepalende begrippen van de moderne maatschappij. Heel veel (bijna alles) organiseren wij rondom het begrip werk. Inkomen, pensioen, de indeling van de (werk)week, dag en jaar, de inrichting van het onderwijs en voor veel mensen zelfs hun identiteit.
Wat is dat ‘werk'? Hoe is ons begrip van werk ontstaan? Hoe was dat vroeger, elders, in andere culturen? Hoe zal dat zijn in de (nabije) toekomst? Waarom koppelen wij werk doorgaans aan inkomen en vaak ook aan ‘iets moeten' of zelfs aan íets vervelends doen?
In het boek ‘Werk: een geschiedenis van de bezige mens - van de oertijd tot het heden' probeert de antropoloog en bestsellerauteur James Suzman antwoord te geven op deze (en nog veel meer) vragen. Dat levert een intrigerend boek op. Spoiler; het lukt niet echt om antwoord te geven op deze vragen.
Misschien komt dat doordat Suzman het iets te grondig probeert aan te pakken. Hij begint echt bij de beginne. Bij het natuurkundige begrip werk nog voordat het leven ontstond. Via de 2e Wet van de Thermodynamica komt hij dan tot de conclusie dat leven ‘werken ‘is. Het leven moet actief werken om te overleven. Daarna gaat hij via observaties van hemzelf en van andere antropologen, via recente inzichten uit de DNA analyses van lang geleden gestorven mensen, naar het ontstaan van de landbouw en de eerste stadstaten, via de industriële revolutie, naar het heden en vandaar door naar de nabije toekomst.
Onderweg deelt hij vele interessante inzichten met de lezer die regelmatig tot denken aanzetten. Bijvoorbeeld dat jager-verzamelaars eigenlijk heel duurzaam en heel gelukkig leven met hooguit 4 uur werken per dag. Of dat het leven in landbouwculturen, misschien wel veel meer energie produceert, maar wel ten koste van vrije tijd, van vrijheid en van de natuur.
Natuurlijk is er veel aandacht voor de economische kant van werk. Adam Smith komt voorbij en ook de grote econoom Keynes. Deze laatste voorspelde in een beroemd essay uit de jaren ‘30 van de vorige eeuw dat de mensen in het jaar 2030 dankzij de voortgaande automatisering van de productie nog maar 15 uur per week zouden hoeven te werken.
Ondanks de vele interessante wetenswaardigheden en inzichten komt hij echter niet tot duidelijke antwoorden. Waarom werken we nog steeds zo veel? En dan heb ik het nog niet eens over landen als Japan en China. Waarom koppelen we inkomen nog steeds zo nadrukkelijk aan arbeid terwijl de relatie tussen die twee zo langzamerhand bijna is verdwenen? Hoe zouden we onze samenleving dan wel kunnen inrichten zodat we wel de voordelen van de verdere automatisering (en robotisering) en slimmere productietechnieken kunnen plukken, en niet de nadelen zoals de overdreven nadruk op het belang van werken en het letterlijk ‘uitwonen' van onze planeet?
Zoals ik in de inleiding al schreef, is het boek dus geen geschiedenisboek, ook al behandelt het uitgebreid de geschiedenis van het begrip ‘werk'. Het is ook geen economieboek, hoewel het qua inhoud veel lijkt op het vak economische geschiedenis uit mijn studie economie. Het is ook geen antropologische studie, hoewel het veel inzichten deelt uit deze tak van de wetenschap. Het is ook geen politiek manifest, hoewel James Suzman tussen de regels door regelmatig wijst op de onlogische, onrechtvaardige en onverstandige manier waarop wij onze maatschappij hebben georganiseerd.
Al met al is het een boek dat interessant is voor iedereen die is geïnteresseerd in geschiedenis, economie, antropologie of politiek. Een boek waaruit vele inzichten, en veel inspiratie te halen valt voor iedereen die hetzij op persoonlijk vlak, hetzij op grotere schaal zaken wil verbeteren in ons leven. Als we bij managementboek sterren zouden geven, is Werk: een geschiedenis van de bezige mens een boek met 4 van de 5 sterren.
Over Peter van der Wel
Peter van der Wel houdt zich al ruim 30 jaar professioneel met de toekomst bezig. Hij is auteur van verschillende boeken op het gebied van futurologie en toekomstverkennen en mede-oprichter en voormalig vice-president van de Dutch Future Society.
