Zo kan het zijn dat de lessen van voormalig topman Jack Welch niet goed passen bij jouw managementstijl, of slechts beperkt toepasbaar zijn in dit tijdperk. Ook kunnen de aanbevelingen in mindere mate gelden voor de sector waarin jij als talent actief bent. Bovendien leidt het klakkeloos toepassen van managementprincipes, dus zonder context en/of nuancering, tot wat ik typeer als ‘karaoke leiderschap’. Beter is het om je te laten inspireren door verschillende inzichten van de grote denkers en doeners en vooral mee te pakken wat jouw aanspreekt of inspireert. Om het vervolgens aan te vullen met eigen inzichten en ervaringen en uiteindelijk zelf te kiezen om je te ontwikkelen in een bepaalde richting. Juist over dat soort thema’s gaat het boek Leiderschap is een keuze van Dominique Haijtema.
De auteur, psychologe en journaliste, is al jaren actief op het terrein van managementontwikkeling en leiderschap. Ze bezocht in dat kader vele seminars en lezingen en was meestal geschokt door het bedroevend lage niveau. Ernstiger nog was haar constatering dat het merendeel van de deelnemers de volgende dag weer gewoon in oude patronen verviel. Met andere woorden: ‘business as usual’, zonder dat ook maar iemand zich druk maakt om het besteedde opleidingsbudget.
Haijtema stelt dat er een duidelijk gebrek aan visie en leiderschap is. En dat zowel binnen het publieke domein als in de particuliere sector, en ondanks het feit dat er nog nooit zo veel kennis beschikbaar is geweest. In een sterk veranderende wereld zullen bedrijven zich meer dan ooit moeten aanpassen om te kunnen overleven. Grote thema’s op het terrein van milieu, energie en voedselvoorzieningen dienen zich tegelijkertijd aan. Om alle uitdagingen het hoofd te bieden, zullen we aanzienlijk meer leiderschap moeten ontwikkelen, zo stelt Haijtema terecht. Maar de centrale vraag is hoe dat moet? Hoe doe je dat, meer leiderschap ontwikkelen? Wat is leiderschap precies, en valt het te leren? Is er een ander soort leiderschap nodig in de 21ste eeuw?
Om achter het antwoord te komen op deze vragen interviewde de auteur bijna iedereen van naam en faam in de wereld der managementgoeroes. Haijtema probeert daarbij niet één visie centraal te stellen en maakt zich niet schuldig aan universele verheerlijking van leiders en hun uitgangspunten. Leiderschap is in haar ogen een containerbegrip. Bijna elke situatie vraagt om een ander soort leiderschap. Crisistijden vergen bijvoorbeeld evident andere eigenschappen van leidinggevenden en er is niet zoiets als een universele leider voor alle situaties. Bovendien moeten we leiderschap kunnen nuanceren en ook de mogelijk donkere kant ervan onder ogen zien. Ook de beste doeners en denkers hebben hun tekortkomingen. Haijtema constateert in mijn ogen terecht dat bijna niemand alle eigenschappen in huis heeft die volgens experts noodzakelijk zijn om effectief leiding te kunnen geven. Dat is overigens minder problematisch dan het lijkt, omdat we in haar ogen van alle leiders iets kunnen leren. Zo leert Jack Welch ons iets over daadkracht, wat we inmiddels ook mogen vinden van zijn hiërarchische aanpak, en laat Desmond Tutu zien hoe krachtig compassie kan zijn.
Dominique Haijtema heeft met ‘Leiderschap is een keuze’ een boeiend boek geschreven over het denken en handelen van grote leiders van de afgelopen decennia. Ze toont de lezer een palet aan inzichten, zonder een bepaalde managementheld op een voetstuk te zetten. De auteur persisteert met dit nieuwe werk in haar zoektocht naar de fundamenten van leiderschap. Ze confronteert de grote denkers daarbij met hun eigen handelen en vraagt door, zelfs als enkele van de bekendste managementgoeroes daardoor dreigen af te haken. Haar vragen zijn vaak origineel en soms bijzonder geestig (‘Hoe kan ik de volgende mevrouw Welch worden?’).
Critici kunnen zeggen dat veel van de opinies van de geïnterviewden al eerder in allerlei separate publicaties te lezen waren. Maar juist deze compilatie biedt de lezer een gemakkelijk platform om de overeenkomsten en verschillen van grote leiders te vergelijken. Bovendien stelt Haijtema in haar inleiding een aantal hardnekkige mythen aan de kaak. Leiderschap is bijvoorbeeld geen vaardigheid die je eenvoudig op een business school leert of door een boek krijgt aangereikt. Het heeft voor een deel te maken met persoonlijkheidskenmerken en voor een deel met een ‘state of mind’. Hoewel de geïnterviewden van elkaar verschillen in ideeën en geleverde prestaties, hebben zij volgens de auteur met elkaar gemeen dat zij allemaal verantwoordelijkheid hebben genomen. Dat laatste is confronterend en biedt geen eenvoudige oplossingen, want het is altijd makkelijker om de schuld buiten jezelf te leggen en dus géén verantwoordelijkheid te nemen. Er zit ook een prettige kant aan, omdat er dan ten minste íets te beïnvloeden valt. Grote leiders zijn niet zelden gewone gepassioneerde mensen die ongewone dingen doen. Zodat uiteindelijk blijkt dat leiderschap inderdaad een keuze is!
