Rechten voor de natuur gaat verder dan duurzaamheid en bescherming van de biodiversiteit, nodig om het leven van de mens op aarde niet al te moeilijk te maken. Véél verder, het gaat namelijk om fundamenteel bestaansrecht. Het boek legt hiervoor uit waarom de huidige wetgeving niet voldoet en geeft gedetailleerde voorbeelden uit allerlei landen waar bescherming van stukken natuur mislukte. Gelukkig zijn er ook voorbeelden waar dit wél is gelukt, en deze zijn bepaald inspirerend. Wat een fijn boek!
Fundamentele rechten
Den Outer stelt dat, met name in het Westen, de mens gezien wordt als heerser over de natuur, en dit vind je terug in de juridische positie van de natuur. We kunnen de natuur bezitten, uitputten en gebruiken voor onze eigen doelen. Maar de natuur heeft intrinsieke waarde, niet gerelateerd aan de betekenis voor de mens, maar omwille van zichzelf. Net zomin als zwarte mensen gemaakt zijn voor witte mensen, of vrouwen voor mannen, zijn dieren, of de natuur in het algemeen, gemaakt voor mensen. Dit is het filosofische uitgangspunt van de wereldwijde stroming om rechten aan de natuur te geven. Nee, fout, niet geven, maar erkennen dat deze er zijn! Dit stuk uit de Inleiding was bepaald een eye-opener voor mij.
Huidige wetgeving
Dat de huidige wetgeving niet voldoet, illustreert Den Outer met diverse cases. Zo was er een rechtszaak tussen de Amerikaanse milieu-organisatie Sierra Club en de overheid, omdat Disney midden door een Nationaal Park een snelweg wilde aanleggen om een nieuw ski-resort te bereiken. De beheerder van het Nationale Park vond dat wel prima. Sierra Club verloor de zaak omdat zij geen persoonlijk belang had, en dus geen juridische bevoegdheid om een zaak aan te spannen. De natuur zélf had natuurlijk al helemaal geen juridisch belang.
In Pittsburgh werd een wet aangenomen om fracking te voorkomen, een wet die de burgers het recht gaf op schone lucht, en de natuur het recht om vrij te zijn van vervuiling. Dat klinkt als een succes, maar helaas verplaatste de olie-industrie haar fracking-activiteiten tot net buiten de stadsgrenzen. Daar had de natuur nog geen rechten. En de mensen die daar woonden waren voornamelijk arm en gekleurd, niet machtig genoeg om zich te verzetten. Lokale wetten zijn dus niet optimaal.
In India werd wetgeving opgetuigd om de rivier de Ganges te beschermen, omdat het een idool is. Deze wet haalde het niet omdat ‘idool’ te vaag is. In Bangladesh haalde vergelijkbare wetgeving rond diezelfde Ganges het wél.
De wetten in Nederland zijn ook onvoldoende. De Wet natuurbescherming bijvoorbeeld is ook gericht op ‘het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de natuur ter vervulling van maatschappelijke functies’. In de praktijk wordt steeds prioriteit gegeven aan economische ontwikkelingen.
Succesverhalen
De succesverhalen zijn fascinerend om te lezen. Zo heeft de Mar Menor in Spanje nu rechtspersoonlijkheid. Deze lagune was sterk vervuild. In 2022 werd de betreffende wet aangenomen, na lang gedelibereer over de formulering. Wat waren de precieze grenzen van de lagune? Welke rechten kreeg het? En wie zou de lagune mogen vertegenwoordigen? Hiervoor worden ‘as we speak’ 3 commissies ingesteld. De eerste bestaat uit 13 leden, 7 burgers en 6 ambtenaren. De tweede commissie houdt toezicht, met gekozen vertegenwoordigers uit omliggende gemeenten. De derde commissie bestaat uit wetenschappers, die de ecologische staat van Mar Menor in de gaten houden. Maar in de wet staat ook dat iedereen, natuurlijk persoon of rechtspersoon, een procedure kan starten om de rechten van de lagune te verdedigen.
Den Outer geeft ook voorbeelden uit andere landen. De Colombiaanse Amazone bijvoorbeeld, en de rivier de Whanganui in Nieuw-Zeeland hebben rechten. Het ‘voogdijschap’ is voor elk voorbeeld weer op een andere manier geregeld. Ook de discussies over de specifieke rechten van het stuk natuur zijn steeds weer anders. Heeft de natuur ook plichten? En kan een rivier met rechtspersoonlijkheid aansprakelijk gesteld worden voor overstromingen?
In Nederland speelt de Rechten voor de natuur-discussie rond Amelisweerd en de Waddenzee. Fascinerend!
Gedrag
Natuurlijk is er meer nodig dan alleen erkenning van rechten, stelt Den Outer. Het is een eerste stap op weg naar een balans tussen de mens en de rest van de natuur. Wetten en regels moeten leiden tot gedragsverandering. Veel mensen vinden het nog een belachelijk idee. Maar er zijn ook veel mensen die zich er hard voor maken, petities beginnen, rechtszaken starten, of een formeel burgerinitiatief opstarten. Met zo’n burgerinitiatief, een concreet voorstel en 40.000 handtekeningen, moet de Tweede Kamer het voorstel bespreken en een standpunt innemen. Want uiteindelijk is het aan de politiek.
Prima, mooi en relevant boek
Dat het een politieke kwestie is werd mij al duidelijk op de boekpresentatie, waar twee politieke partijen over elkaar heen buitelden om hun activiteiten op dit gebied te verkondigen. Dat wij als burgers ook zelf een burgerinitiatief kunnen nemen is goed om te weten! Zo kun je direct praktisch aan de slag met dit boek.
Rechten voor de natuur is een prima, mooi uitgevoerd en uiterst relevant boek, dat mij met name trof door de vele voorbeelden, waarvan ik er vrijwel geen één kende (my bad). Door die vele voorbeelden is het overtuigend én inspirerend. En onderbouwd: uit Den Outer’s uiteenzetting van de gebrekkige huidige wetgeving blijkt duidelijk haar beroep van milieu-jurist, zonder dat ze in jargon vervalt. Goed gedaan! Wat ik ook opvallend vond: Den Outer is internationaal bekend, werkt voor de VN, is echt een autoriteit op dit gebied. Pas halverwege het boek komt haar eigen werk ter sprake. Wat bescheiden!
Welk stuk natuur wil jij rechten geven? O nee: erkennen! Welke Rechten voor de natuur ga jij helpen erkennen?
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
