De meeste verandertrajecten mislukken. Dat is slechts een aanname waarvoor deugdelijk bewijsmateriaal ontbreekt, schrijven Metselaar, Cozijnsen en Van Delft in de volledig herziene editie van hun boek Van weerstand naar veranderingsbereidheid. Vanuit het wetenschappelijk standpunt dat zij innemen, is die constatering ongetwijfeld juist, maar daarmee worden alle veranderinspanningen van de BV Nederland niet automatisch doelmatiger.
Over alles wat er bij organisatieverandering fout kan gaan, is in de loop der jaren indrukwekkend veel geschreven en er komen nog steeds met grote regelmaat nieuwe titels bij. Zoals zojuist Doorbreek de cirkel!, met als ondertitel ‘Hoe managers onbewust verandering blokkeren’ van Arend Ardon. Ardon promoveerde in 2009 op een onderzoek naar de relatie tussen leiderschap en verandering. Het onderzoek kreeg destijds in de media veel aandacht, waarschijnlijk omdat hij genadeloos de vinger op een bijzonder gevoelige plek legde: het gedrag van managers.
Ardon gaat er vanuit dat de doorsnee manager intussen genoeg kennis over verandermanagement heeft om, als het nodig is, op een effectieve manier de rol van verandermanager te kunnen spelen. Maar in de praktijk komt daar bijzonder weinig van terecht. Volgens hem komt dat vooral door onterechte aannames over het veranderproces: er op voorhand van uitgaan dat je mensen niet willen veranderen, dat zij zich niet serieus genomen voelen of achter je rug om tegenkrachten zullen mobiliseren. In de minicasus die als een rode draad door zijn boek loopt, spelen ‘sleurende’ managers een belangrijke rol. Ze merken dat ze hun mensen niet meekrijgen in de ontwikkeling van een ondernemende, resultaatgerichte cultuur, maar in plaats van een stap terug te doen en eerst maar eens het proces te benoemen, stoppen ze al hun energie in pogingen mensen te overtuigen. Waarmee ze zonder het te beseffen keihard op de rem trappen, zo schrijft Ardon op een van de eerste pagina’s van zijn boek.
Volgens hem komt die neiging vooral voort uit angst de controle te verliezen, maar dat lijkt me wat al te simpel geredeneerd. Hij gaat hiermee voorbij aan andere mogelijke verklaringen, zoals de cultuur die bij het Angelsaksische model van kortetermijnresultaten hoort, of gewoon de overtuiging dat je het als manager, inhoudelijk wel te verstaan, beter weet dan je mensen. En genoeg wéten over verandermanagement betekent nog niet automatisch dat je ook capabel bent om die kennis in praktijk te brengen.
Ardon wil zijn lezers met dit boek niet alleen laten zien wat ze doen terwijl ze over verandering praten, hij wil ze ook handvatten bieden om het anders te doen. De imperatief is daartoe de belangrijkste stijlkeus. Niet alleen de titel bevat een aansporing – ‘Doorbreek de cirkel!’ - ook de zes principes die daarvoor gelden, zijn in soortgelijke bewoordingen vervat: ‘Herken hardnekkige situaties’, ‘Weet hoe je denkt over veranderen’, ‘Zie wat je doet als het spannend wordt’, ‘Begrijp hoe je de situatie zelf in stand houdt’, ‘Durf het onbespreekbare bespreekbaar te maken’, en ‘Begin in het klein’.
Ieder hoofdstuk is op dezelfde manier opgebouwd: een fragment van een gesprek in een managementteam, een korte toelichting op wat daar precies gebeurt, suggesties om in taaie situaties toch vooruit te komen, een kader met ‘doorbraken’, oefeningen om zelf mee aan de slag te gaan, en een samenvatting van de belangrijkste leerpunten. De bijlagen bevatten nog een keer de zes principes op een rijtje, een invulschema met ‘circulaire processen’ en een scorekaart met defensieve strategieën.
‘Doorbreek de cirkel!’ zal de status van standaardwerk vermoedelijk nooit bereiken, maar is niettemin wel degelijk een bijzonder aardig boekje dat bijvoorbeeld goede diensten kan bewijzen aan (beginnende) managers die nog volop bezig zijn in hun rol te groeien en als gevolg daarvan te snel de verantwoordelijkheden van hun mensen overnemen zodra die ze even laten liggen. Dit boek past dus net zo goed onder de noemers ‘Leiderschap’ en ‘Persoonlijke effectiviteit’ als onder die van ‘Verandermanagement’. Bovendien is dit boek in een prettige stijl geschreven. Ik kan me dan ook niet voorstellen dat iemand zich met ‘Doorbreek de cirkel!’ bekocht gaat voelen.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
