Wereldwijd heeft de globaliserende markt het welvaartsniveau fors omhoog gestuwd. Steeds meer voorzieningen, goederen en diensten zijn wereldwijd voor steeds meer mensen toegankelijk. Toch komen steeds meer nadelen van dit vrije marktdenken aan de oppervlakte. Schaduwkanten die invloed hebben op ons ‘goede leven’. Dat schrijven de filosofiedocenten Ad Verbrugge, Govert Buijs en Jelle van Baardwijk in Het goede leven en de vrije markt - Een cultuurfilosofische analyse. Op welke manier heeft de vrije markt en het marktdenken invloed op ons ‘goede leven’? En wat dienen we dan te verstaan onder het ‘goede leven’? Wat doet het met de mens en de kwaliteit van zijn relaties? Wat gebeurt er met de maatschappij als allerlei maatschappelijke sectoren als het openbaar vervoer, het onderwijs en de zorg in termen van markt worden uitgelegd? Wat doet het met de kwaliteit van onze relaties als we elkaar zien als producerende, consumerende en concurrerende individuen, de homo economicus die vooral voor eigen belang en de beste deal gaat?
Of gaat het vooral om vredig en harmonieus samenleven met anderen? En kunnen we de zin van het leven beter zoeken in de natuur of in spirituele waarden? En welke rol speelt de moderne techniek in dit verband? Tegenwoordig kunnen we in onze vrijemarkteconomie kiezen wat we willen. Maar is die vrijheid van keuze wel de enige soort vrijheid die telt? Zorgt de vrije markt wel voor een goed leven, of staat ze dat goede leven juist in de weg? Deze vragen vormen het examenthema van vwo scholieren filosofie voor de komende jaren. Met dat doel hebben de drie filosofiedocenten aan de Vrije Universiteit een uitgebreid overzicht geschreven over hoe men door de eeuwen heen over dit soort vragen heeft gedacht. En hoe we er in de toekomst verder over kunnen nadenken. Het boek is verder ook bestemd voor het brede publiek aan bestuurders, managers en medewerkers die filosofisch geïnteresseerd zijn in dit soort vraagstukken. Ik ben zelf geen docent en heb het boek dan ook niet gelezen als een lesboek. Wel als een goede introductie in het filosofisch gedachtegoed en een nadere kennismaking met de vele filosofische denkers en hun ideeën door de jaren heen.
Tijdens hun reis door de filosofische geschiedenis gaan de auteurs in gesprek met tal van grootheden. Om er een paar te noemen: Aristoteles, Martin Heidegger, Adam Smith, Karl Marx, Immanuel Kant, Hannah Arendt, Jeremy Bentham, Michel Focault en Bruno Latour. Daarbij passeren tal van interessante perioden de revue. Te beginnen bij de oude Grieken met wijsgeer Plato, de opkomst van het christendom, de Verlichting, de moderniteit en de vrije markteconomie waarin we nu zijn aanbeland. Als kapstok voor hun filosofische overpeinzingen en bespiegelingen gebruiken de auteurs de vijf dimensies van het goede leven, gebaseerd op de vijf elementaire dimensies van het menselijke bestaan. Dé vijf dimensies van het goede leven zijn: (1) relaties met medemensen, (2) informele en formele instituties zoals staat, school, gezin, vereniging, rechtsspraak, (3) het lichamelijke (welzijn), (4) de verbinding met de natuur en (5) het geestelijke en de zin(geving).
De auteurs hebben niet alleen een cultuurfilosofisch boek geschreven, maar ook een vuistdik geschiedenisboek. Waarin ze een filosofisch kader schetsen en door de eeuwen heen en ze – vanuit verschillende perspectieven – op zoek gaan naar het antwoord op die ene vraag: draagt de vrije markt bij aan het goede leven of werkt het juist tegen? Van alle filosofische denkers van gewicht die de revue passeren hebben de auteurs een korte levensschets in de tekst opgenomen en dat verrijkt het boek zeker. Het is boeiend om te lezen dat aan de ene kant de opvattingen en ideeën over dat goede leven door de tijden heen zijn veranderd, maar aan de andere kant in essentie nog steeds dezelfde zijn. Doordat deze vijf dimensies door het hele boek heen centraal staan en veel filosofische denkers meestal voortborduren op voorgangers en voorgaande opvattingen, lijkt het betoog regelmatig op een herhaling van zetten. Dat gecombineerd met de vaak wat wollige schrijfstijl maakt het boek niet altijd vlot te lezen en te begrijpen.
Terug naar de centrale vraag in het boek: brengt de vrije markt in haar huidige vorm het goede leven dichterbij of staat ze dit juist in de weg? Een concreet antwoord op deze vraag heb ik niet gevonden. Wel ‘een prikkelend perspectief op de prangende vragen van vandaag’ zoals de auteurs op de achterkant van het boek schrijven. Of zoals de auteurs aan het einde van het boek schrijven: ‘Wij denken met dit boek een raamwerk geleverd te hebben dat ons in staat stelt om de grote maatschappelijke ontwikkelingen vanuit een fundamenteel wijsgerig perspectief te doordenken en te toetsen.’ Want zo vervolgen ze: ‘Gezien de voortgaande ontwikkeling van het technisch-economisch bestel zal de behoefte aan filosofische bezinning de komende jaren alleen maar verder toenemen.’ Dit boek geeft daarvoor een mooie introductie. Om met de beroemde Griekse filosoof Aristoteles (384 – 322 v.C.) af te sluiten ‘Je hebt een beetje geluk nodig om gelukkig te worden.’
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
