Een woord van dank 13
Hoofdstuk 1 Waar gaat dit boek over 15
1.1 Rijke ervaring in samenwerking als inspiratiebron; de herziene editie 18
1.2 Op zoek naar inzicht en overzicht 20
1.2.1 Samenhang geeft overzicht 20
1.2.2 Verdieping geeft inzicht 21
1.2.3 Het gaat om samenwerking 21
1.3 Voor wie is het boek geschreven 22
1.4 De opbouw van het boek 23
1.5 Leesroutes 24
DEEL I PLAATSBEPALING 27
Hoofdstuk 2 Kijken naar samenwerking, een positionering 29
2.1 Zonder samenwerking komt (bijna) niets tot stand 31
2.1.1 Samenwerking zit in onze natuur 31
2.1.2 Samenwerking doet zich op veel terreinen voor 32
2.1.3 Samenwerking is geen doel op zich, het moet iets opleveren 33
2.1.4 Samenwerking vraagt een ecosysteemperspectief 35
2.2 Samenwerking gepositioneerd 38
2.2.1 Ik en de ander 38
2.2.2 Organisatie en transactie 41
2.2.3 Samenwerkingsverband en mate van complexiteit 43
2.2.4 Gemeenschap en collectieve actie 45
2.3 Proces van vernetwerking 46
2.3.1 Oog voor collectieve opgaven 46
2.3.2 Verweesde vraagstukken 48
2.3.3 Nieuwe organiseervormen 49
2.3.4 Opgavegerichte benadering van denken en organiseren 50
2.4 Noodzakelijk maar niet vanzelfsprekend 51
2.4.1 Unieke kenmerken van samenwerking 51
2.4.2 Samenwerking is een vat vol dualiteiten 54
2.4.3 Samenwerking is gedoe 55
2.4.4 Eigen veronderstellingen spelen mee 57
2.5 Samenwerking omschreven 59
2.6 Werk niet altijd samen 61
2.7 Samengevat 61
Hoofdstuk 3 Anatomie van samenwerken 63
3.1 Condities voor kansrijke samenwerking 66
3.1.1 Ambitie van betekenis 68
3.1.2 Inspelen op wat belangrijk is 70
3.1.3 Aandacht voor persoonlijke relaties 72
3.1.4 Goed georganiseerd 75
3.1.5 Een gezamenlijk proces 77
3.2 Meervoudig en in samenhang kijken naar samenwerking 80
3.3 Samengevat 82
Hoofdstuk 4 Samenwerken in context 85
4.1 Wij zijn actor in context en creëren werkelijkheid 87
4.1.1 Sensemaking 88
4.1.2 De betekenis van interactie 89
4.1.3 Samen de context creëren door joint fact finding 90
4.2 Kijken naar context vanuit verschillende perspectieven 91
4.2.1 Inhoud: waar gaat het in deze context over? 91
4.2.2 Macht: wie heeft het voor het zeggen? 92
4.2.3 Scope: hoe breed en diep? 95
4.2.4 Schaal: waar gebeurt het? 97
4.2.5 Complexiteit: aard van de opgave 98
4.3 De samenwerkingstafel en het opgavenetwerk 102
4.3.1 Vertrekpunt voor samenwerken: organisatie of opgave 102
4.3.2 Opgavegerichte benadering toegelicht 103
4.3.3 Samenwerkingstafel en opgavenetwerk 108
4.3.4 Dynamiek van de samenwerkingstafel 109
4.3.5 Dynamiek van het opgavenetwerk 111
4.3.6 Samenwerkingstafels binnen een opgavenetwerk 114
4.4 Samengevat 117
DEEL II CONDITIES VOOR KANSRIJKE SAMENWERKING 119
Hoofdstuk 5 Werken aan een gedeelde ambitie 121
5.1 Een gedeelde ambitie is bindmiddel in de samenwerking 124
5.1.1 Twee logica’s 125
5.1.2 Spraakverwarring ligt altijd op de loer 127
5.1.3 Tot overeenstemming komen over een ambitie 128
5.2 Ambitie ontwikkelen aan de samenwerkingstafel 129
5.2.1 Verschijningsvormen van een gedeelde ambitie aan een samenwerkingstafel 129
5.2.2 Sleutelvragen om ambities uit te wisselen 132
5.2.3 Missie, doelen en strategie van de samenwerking 136
5.2.4 Samenwerkingsstrategie als verbinding tussen strategie en samenwerking 137
5.2.5 Welke positie kiezen in het netwerk 140
5.2.6 Extra alert zijn op mededinging, zeker aan de samenwerkingstafel 143
5.3 Ambitie ontwikkelen in een opgavenetwerk 145
5.3.1 Opgave als richtpunt voor samenwerking in het opgavenetwerk 147
5.3.2 Duiding van de opgave 147
5.3.3 Identiteit van het netwerk 149
5.3.4 Betekenisvol perspectief 153
5.4 Samenvatting en succesfactoren 154
Hoofdstuk 6 Inspelen op wat belangrijk is 157
6.1 Wat vinden deelnemers belangrijk? 161
6.1.1 Verbinden op basis van affectieve motieven 163
6.1.2 Verbinden op basis van instrumentele motieven 164
6.1.3 Verbinden op basis van morele motieven 166
6.2 Perspectief op handelingsrepertoire 168
6.2.1 Recht doen aan aanwezige motieven 168
6.2.2 Evenwicht aanbrengen waar bepaalde motieven domineren 169
6.3 Recht doen aan belangen aan een samenwerkingstafel 170
6.3.1 Belangen helder krijgen 171
6.3.2 Waarde creëren door de taart groter te maken 173
6.3.3 Neem de issues in de samenwerking serieus 178
6.3.4 Maak gebruik van joint fact finding 180
6.3.5 Onderhandel vanuit het perspectief van een duurzame vertrouwensrelatie 184
6.4 Inspelen op motieven in opgavenetwerken 185
6.4.1 De opgave leidend maken 186
6.4.2 De mobiliserende kracht van netwerken benutten 187
6.4.3 Creatief omgaan met motieven 188
6.5 Betekenisvolle interactie rond belangen en motieven 193
6.5.1 Creëer een context van betrouwbaarheid en vertrouwen 193
6.5.2 Vind een gezamenlijk vertrekpunt in taal en informatie 195
6.5.3 Ontwikkel de kunst van samen denken 195
6.5.4 Maak bewuste keuzes voor vormen van interactie 198
6.6 Samenvatting en succesfactoren 202
Hoofdstuk 7 Samenwerken is mensenwerk 205
7.1 Krachten die het individu te boven gaan 211
7.1.1 Dynamiek van mensen in groepen 212
7.1.2 Groep maakt plan, plan maakt groep 221
7.1.3 Patronen van macht en invloed 224
7.1.4 Patronen van conflict en diversiteit 232
7.1.5 Waarderen van diversiteit 236
7.1.6 Verbindend leiderschap is nodig 238
7.2 Balanceren tussen vertrouwen en waakzaamheid 240
7.2.1 De veelzijdigheid van het begrip ‘vertrouwen’ 241
7.2.2 Over vertrouwen, wantrouwen en waakzaamheid 243
7.2.3 Waakzaam contracteren 246
7.2.4 Onderzoekend uitwisselen 248
7.2.5 Berekenend verbinden 249
7.2.6 Onbelemmerd samenwerken 251
7.2.7 Bijzondere aandachtspunten bij vertrouwen in samenwerkingsverbanden 252
7.2.8 Werken aan vertrouwen 257
7.3 Dynamiek in opgavenetwerken 261
7.4 Samenvatting en succesfactoren 263
Hoofdstuk 8 Professioneel organiseren van de samenwerking 267
8.1 Theorieën en modellen bieden zoekruimte 272
8.1.1 We tappen uit een ander organisatiekundig vaatje 273
8.1.2 Verschillende inzichten en afwegingen tussen partners over dimensies en gewicht 273
8.1.3 Ontwerp en inrichting zijn inzet van onderhandeling
en persoonlijke preferenties 274
8.1.4 Veel samenwerkingsverbanden zijn het resultaat van emergente processen 274
8.1.5 Verlies aan daadkracht en schijnsamenwerking 275
8.2 Organiseervormen van samenwerkingstafels 276
8.2.1 Samen de vorm en samenhang bepalen, uitgaande van de ambitie 276
8.2.2 Samenwerken met de transactie als verbinding 282
8.2.3 Samenwerken met de functie als verbinding 285
8.2.4 Samenwerken aan nieuwe producten en concepten 286
8.2.5 Samenwerken gericht op leren en ontwikkelen 288
8.2.6 Vormgeven van besturing 296
8.2.7 Gezamenlijke businesscase 304
8.2.8 Het ‘achtje’ rond maken 306
8.2.9 Ondersteunen met informatie en communicatieinfrastructuur 307
8.3 Organiseervormen en netwerkgovernance bij opgavenetwerken 308
8.3.1 Netwerken en community’s zijn bijzondere fenomenen 310
8.3.2 Kracht van netwerken 315
8.3.3 Samenwerken in opgavenetwerken 320
8.3.4 Onderdelen van een netwerk 321
8.3.5 Spelregels als leidend coördinatiemechanisme 334
8.3.6 Identiteit en sociaal kapitaal als bindende factor 335
8.3.7 Vrijwillig, maar zeker niet vrijblijvend 337
8.3.8 Toezicht in en op netwerken 337
8.4 Samenvatting en succesfactoren 343
Hoofdstuk 9 Een betekenisgevend proces vormgeven 347
9.1 Denktradities bij de ontwikkeling van een procesaanpak 351
9.1.1 Overzicht van benaderingen 352
9.1.2 Betekenis voor het samenwerkingsproces 354
9.2 Procesvertrouwen bouwen 356
9.2.1 Streven naar mede-eigenaarschap van het proces 356
9.2.2 Domeinen van procesvertrouwen 357
9.2.3 Procesmatig handwerk 360
9.3 Het cyclische karakter van samenwerking 361
9.4 Samenwerkingsproces aan de samenwerkingstafel 363
9.4.1 Aanvliegroutes voor het formeren van de samenwerking 364
9.4.2 Fasen van een samenwerkingsproces aan de samenwerkingstafel 365
9.4.3 Aandacht voor inhoudelijke betekenisgeving en interactie 371
9.4.4 Aandacht voor de passende partners: partnerfit 376
9.4.5 Belang van effecten realiseren in de samenwerking 381
9.4.6 Bewust beëindigen van de samenwerking 383
9.5 Samenwerkingsprocessen in opgavenetwerken 386
9.5.1 Levenscyclus van een opgave 386
9.5.2 Van opgave naar samenwerking 388
9.5.3 Geleiden van het proces 391
9.6 Samenwerkingsproces vraagt leiderschap 392
9.6.1 Verschillende oriëntaties van de netwerkleider 392
9.6.2 Welke taken kent de netwerkregisseur 400
9.6.3 Handelingsrepertoire van ervaren verbinders 402
9.7 Samenvatting en succesfactoren 408
Overzicht van indicatoren voor kansrijke samenwerking 411
DEEL III INTERVENIËREN 415
Hoofdstuk 10 Bewust interveniëren in de samenwerking 417
10.1 Hoe staat de samenwerking ervoor? Een terugkerende vraag 422
10.1.1 Aanleidingen om te evalueren 422
10.1.2 Proces- en effectevaluatie 423
10.1.3 In beeld brengen waar de samenwerking over ging en nu gaat 425
10.1.4 Meervoudig kijken naar de samenwerking 427
10.1.5 Diagnosticeren aan de hand van een gedeeld perspectief 428
10.1.6 Tot de kern komen 430
10.2 Werken aan samenwerking op basis van indicatoren 433
10.2.1 Diagnose stellen 434
10.2.2 Anatomie van samenwerken helpt bij meervoudig kijken 436
10.2.3 Voor interventies kiezen 440
10.3 Exemplarische samenwerkingsvraagstukken 443
10.3.1 Gebrek aan gedeelde ambitie 443
10.3.2 Verwatering van het wenkende perspectief 445
10.3.3 Personele instabiliteit 447
10.3.4 Schijnsamenwerking 449
10.3.5 Onderorganisatie 451
10.3.6 Hardnekkig vijandbeeld 453
10.3.7 Dubbele loyaliteiten en achterbanproblematiek 455
10.3.8 Onoverbrugbare diversiteit 457
10.3.9 Sluimerend machtsspel 459
10.3.10 Specifieke aandachtspunten aan samenwerkingstafels en opgavenetwerken 461
10.4 Bewust kiezen voor samenwerking: stoppen is een optie 462
10.5 Het draait om leren 463
10.5.1 Eerste-, tweede- en derde-ordeleren in samenwerking 463
10.5.2 Verschillende mogelijkheden tot leren 464
10.5.3 Middelen om te kunnen leren 465
10.5.4 Naar goed werk in samenwerking 466
10.6 Samengevat 468
Hoofdstuk 11 Epiloog 471
11.1 Een terugblik: samenwerking een ‘plek’ geven 473
11.1.1 Blijven bijdragen aan de ontwikkeling van een domein: samenwerkingskunde 473
11.1.2 Toenemende aandacht voor de context 474
11.1.3 Waardegedreven samenwerking 476
11.2.4 Vanzelfsprekender maar niet makkelijker 476
11.2 De blik vooruit: samenwerking ‘positie’ geven 477
11.2.1 Netwerken als organiseerplatform 477
11.2.2 Netwerkvaardigheid als organiseeruitdaging 478
11.2.3 Verantwoordelijk leiderschap 480
11.2.4 Aandacht voor impact, toezicht en legitimatie 480
11.3 Tot slot 481
Overzicht van figuren 483
Overzicht van tabellen 485
Trefwoordenregister 487
Literatuur 495
