Utopische visies gaan niet alleen over de politiek en samenleving, ze tonen hoe we ons huislijk leven kunnen herschikken. Daarmee spelen ze in op de verlangens van velen om een einde te maken aan het patriarchaat, letterlijk de heerschappij van de vader.
Patrilineariteit en patrilokaliteit
Twee belangrijke p-woorden moeten eerst worden toegelicht om de werking van het patriarchaat te begrijpen. De eerste, patrilineariteit gaat over allerlei gebruiken die de familielijn van de vader voorrang geven. Denk aan de gewoonte dat getrouwde vrouwen de achternaam van de man overnemen en dat kinderen bijna altijd de achternaam van de vader dragen. In veel landen ging vroeger de erfenis naar de oudste zoon. Ook hadden vrouwen in sommige landen het recht niet om eigen goederen te kopen en te verkopen. Patrilokaliteit gaat over de gewoonte dat vrouwen hun familie verlaten en in het huishouden van hun man komen te wonen. Deze gewoonte speelt nog steeds bij verhuizingen vanwege het werk. Vrouwen reizen doorgaans mee met de carrière van hun man en maar zelden gebeurt dit andersom. Dergelijke tradities zijn een manier om huiselijke relaties te organiseren, maar er zijn allerlei voorbeelden uit de geschiedenis van andersoortige tradities. Daarom hoeven we zulke culturele gewoontes niet als een vast gegeven te beschouwen.
Pythagoras en Plato
De meesten kennen Pythagoras van zijn stelling over de lengte van de zijden van een driehoek, maar deze Griekse filosoof was ook een van de eersten die utopisch gedachtegoed uitwerkte en in praktijk bracht. Pythagoras en zijn volgelingen leefden in een kolonie, deelden bezittingen en streefden naar een harmonischer en coöperatiever leven. Zijn principes over het gemeenschappelijk delen onder vrienden had invloed op een andere filosoof, Plato. In De Staat beschreef Plato een utopische leefgemeenschap, waarin mannen en vrouwen even geschikt zijn om de Staat te bewaken. De principes van eigendom delen en gelijke behandeling van vrouwen komen in latere utopische denkbeelden en experimenten terug. Ghodsee laat allerlei voorbeelden de revue passeren en laat zien dat het niet alleen voorbehouden is aan atheïstische socialisten of bepaalde geloofsgemeenschappen. Overal is geëxperimenteerd met manieren om deze idealen te realiseren.
Een gelukkiger en meer verbonden leven
Ghodsee vertelt over experimenten met gemeenschappelijk wonen, gemeenschappelijk kinderen opvoeden, scholing om kinderen voor te bereiden op het leven en het delen van bezittingen. Ze vertelt de geschiedenis vanuit de lens van utopisme, waardoor ook andere stromingen, zoals het humanisme op een andere manier naar voren werden gebracht. In haar voorbeelden van utopische leefgemeenschappen benadrukt Ghodsee de voordelen ten opzichte van onze geïsoleerde manier van leven, waarbij de moeder grotendeels alleen staat voor alle huishoudelijke taken en de verzorging van kinderen. Voor vaders kan het kostwinnerschap een grote last zijn, waar ze geen leuker mens van worden. Ghodsee beschrijft haar eigen onveilige jeugd met een vader met losse handjes. De toevallige aanwezigheid van haar oma heeft haar moeder op een bepaald moment het leven gered. Ghodsee heeft aan het einde van haar pubertijd een jaar bij haar lerares en haar man gewoond. Voor haar een voorbeeld dat niet altijd geboorteouders de zorg voor kinderen hoeven te dragen.
Pandemische pods
Ghodsee heeft dit boek tijdens de coronapandemie geschreven. Toen scholen en alle voorzieningen dicht waren, zochten mensen elkaar op. Spontaan ontstonden er allerlei nieuwe kleine gemeenschappen waarin mensen meer naar elkaar omkeken en voor elkaar klaar stonden dan in andere tijden. Kinderen zijn gebaat bij een gemeenschap van volwassenen die op een coöperatieve manier naar ze omkijken. Tegelijkertijd deed de lockdown Ghodsee beseffen hoezeer we gevangen zitten in onze eensgezinshuizen en hoe geïsoleerd we ons kunnen voelen met enkel ons eigen gezin om op terug te vallen.
Star Trek
Een belangrijke radicaal optimistische utopische inspiratiebron van Ghodsee is de sciencefictionserie Star Trek. De boodschap van dit positieve, pacifistische toekomstbeeld waarin de mensheid al haar conflicten had overwonnen, was in zoveel woorden dat een nieuw tijdperk in aantocht was. Ghodsee laat zien dat de mensheid altijd naar utopieën heeft gekeken voor inspiratie. Ghodsee pleit voor radicale hoop. Vooruitgang gaat met horten en stoten. Hoop is de spierkracht waarmee we aan een betere toekomst bouwen. Alledaags Utopia zet de luiken van je verbeelding open. Ghodsee is een betrokken verteller. De vertaling is Vlaams, en leest fijn.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
