Na de acceptatie in Amerika en Engeland namen Nederlandse kabinetten onder Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte deze principes over. In de vervoerssector, de zorg, de post, de energiesector en het onderwijs werd gezocht naar de overname van overheidstaken die het verkleinen van de overheid tot doel had. De uitvoering van deze taken door (commerciële) marktpartijen zouden de kosten omlaag moeten brengen of de kwaliteit moeten verbeteren. (En de kosten van de belastingbetaler omlaag brengen.)
Na dertig jaar zijn de positief geformuleerde doelstellingen nauwelijks gehaald. Na zeven jaar diepgaand onderzoek heeft Sander Heijne zijn ervaringen en kennis vastgelegd in Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u dat is uitgegeven bij De Correspondent. Het heeft rafelige randjes die marktwerking. De gevolgen ondervinden we regelmatig bijvoorbeeld als reiziger op het spoor, als verstuurder van brieven en pakjes, als de patiënt in de zorg en als ouder bij de bekostiging van kinderopvang.
Heijne analyseert in transparante hoofdstukken de effecten van de marktwerking in diverse sectoren. Soms ging dat goed. Heel vaak niet. Diverse kabinetten hebben stukken van de publieke overheidstaken overgeheveld naar de markt. Via ingewikkeld eigendoms- of wetgevingsconstructies proberen landelijke en provinciale overheden grip te houden. In deze uitvoering (contracten, wet- en regelgeving en toezicht) kan het soms behoorlijk misgaan. Zie het debacle met de Fyra, de uitdijende zorgkosten en de neergang van PostNL.
Heijne gaat veel verder dan de vinger op de gevoelige plek leggen. Marktwerking kan, maar vaal niet. De voorwaarden waar volgens Heijne aan voldaan moet worden om een geslaagde marktwerking te krijgen:
- het ondernemersbelang botst niet met het publieke belang;
- de afnemer betaalt voor zijn eigen consumptie;
- zowel aanbieders als afnemers moeten keuzevrijheid hebben;
- wacht met marktwerking tot het internationale speelveld gelijk is.
Als aan al deze voorwaarden voldaan is, is privatiseren een goede keuze.
Is het enige wat wij als burger kunnen doen, het beleid met onze stem afkeuren? Heijne komt met een aantal opties. Online actie voeren is een optie. Het aanspreken van de verantwoordelijken zoals Hugo Borst in de ouderenzorg heeft gedaan en de petitie die daaruit volgde heeft effect gehad. Het organiseren van basisschoolleerkrachten in een nieuwe vakbond via sociale media, heeft geleid tot stakingen en druk op het huidige kabinet om de salarissen te verhogen en de werkdruk te verlagen. Deze vormen van activisme zullen de komende jaren vaker voorkomen.
De Correspondent begint uit te groeien tot een kritische uitgever die verder gaat dan nieuwsartikelen op haar website. Er worden diverse maatschappelijk belangrijke thema’s in dossiers gevolgd. Met jonge en kritische onderzoeksjournalisten als Rutger Bregman, Maurits Martijn en Ernst-Jan Pfauth bereikt ze een jong publiek dat afgehaakt was op de oude media.
(Leesbare en actuele titels zijn Je hebt wél iets te verbergen (over digitale privacy) en Gratis geld voor iedereen.)
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
