Onvrijwillig - 'Een rijk boek voor zowel bestuurders als toezichthouders'

Pieter Wijnsma, Hlildegard Pelzer en Monika Milz, adviseurs bij Governance Support, onderzochten 80 cases waarbij sprake was van gedwongen vertrek van een bestuurder. In Onvrijwillig doen zij verslag van vele gesprekken en delen zij waardevolle lessen voor zowel bestuurders als toezichthouders.

Inca-kind
Wijnsma, Pelzer en Milz voerden tientallen gesprekken met oud-bestuurders en toezichthouders. De focus lag in eerste instantie op de zorgsector, later aangevuld met andere not-for-profit-organisaties als woningcorporaties en onderwijsinstellingen. Ze verzamelden verhalen, te beginnen bij het begin: waar ging het mis? Vooral achteraf blijkt dat wel te duiden. Was de opdracht aan de bestuurder vanaf het begin duidelijk? Hoe was de verstandhouding met de collega-bestuurder (als daar sprake van was), met de Raad van Toezicht (en vooral met de voorzitter) en met het management van de organisatie? Soms ben je als bestuurder ‘gewoon' de kop van jut. ‘Zoals de Inca's een kind offerden om daarna weer verder te kunnen', aldus een van de geïnterviewden. Regelmatig bleken ook niet de resultaten die een bestuurder behaalde aanleiding voor vertrek te zijn, maar de stijl van leidinggeven, communicatie - of het gebrek daaraan - en slechte onderlinge verhoudingen.

Macht en politiek
De auteurs spraken overigens niet met oud-bestuurders en toezichthouders die bij dezelfde ontslagcases betrokken waren. Dat had wel een interessant inzicht in verschillende perspectieven geboden. Desondanks biedt Onvrijwillig die perspectieven wel, maar dan meer in het algemeen. De emotie zit vooral in deel 1, waarin oud-bestuurders aan het woord komen. In de gesprekken met hen vallen regelmatig de woorden ‘macht' en ‘politiek', waar zij zich flink op verkeken hadden. Ook hadden zij vaak te maken met reputatieschade. Vooral ontslagvergoedingen halen vaak de media, wat niet het meest gunstige beeld oplevert over de oud-bestuurders. Zelfs als de bedragen door de boekhoudkundige weergave vertekend worden. Maar ja, hoe leg je dat uit?

Het deel over toezichthouders is neutraler van toon en gaat meer over hoe de RvT het best de vinger aan de pols kan houden. Vaak speelt het ‘niet-pluis-gevoel' een belangrijke rol. Hoe ga je daarmee om? Maak je het bespreekbaar, en zo ja hoe? En hoe ga je om met privéproblemen van een bestuurder? In RvT's blijkt vaak te weinig aandacht te zijn voor de ‘zachte' kant van het functioneren. In beide delen is ruim aandacht voor het feit dat gedwongen vertrek vaak het gevolg blijkt van veel gemiste signalen. ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt', citeert een toezichthouder Johan Cruijff.

Lessen
Beide delen van Onvrijwillig sluiten af met lessen op basis van de gesprekken. Voor bestuurders gaan deze vooral over de onderstroom. ‘Bestuurders die zichzelf zien als verbinder of ‘van de inhoud' doen er goed aan hun sensitiviteit voor machtsprocessen te verhogen.' Ook belangrijk: organiseer je spiegels. Er blijkt te weinig aandacht voor zelfreflectie, zowel door coaching en intervisie als in open communicatie met de Raad van Toezicht. En moet je weg, hou dan rekening met de emotionele schade naast mogelijke imagoschade. Gun jezelf de tijd om te herstellen.

Veel aanbevelingen voor toezichthouders gaan over communicatie. Luister met een open mind. Reflecteer gezamenlijk. Ook aanbevelingen voor het geval een bestuurder moet vertrekken en voor het selecteren van een opvolger ontbreken niet.

Onvrijwillig is een rijk boek dat zowel bestuurders als toezichthouders waardevolle lessen leert om gedwongen vertrek en gedoe te voorkomen, of ‘gedoe' in ieder geval zo veel mogelijk te beperken.