Je hebt in de loop der jaren al aardig wat gepubliceerd: boeken, kalenders, waaiers, audio-cd’s en dvd’s. Miste je daarin nog spellen of was er een authentiekere aanleiding om ooit je eerste spel, Spelen met conflicten, te ontwikkelen?
Af en toe mis ik inderdaad bepaalde middelen. Vanuit dat ‘gemis’ is bijvoorbeeld ooit de coachingswaaier voor managers ontstaan, een handig overzicht van actuele modellen en spiekbriefjes op de achterkant. ‘Spelen met conflicten’, dat ik samen met Francine ten Hoedt ontworpen heb, is min of meer voortgevloeid uit de boeken over conflictcoaching. Managers lijken niet graag boeken te lezen. Te veel woorden, te weinig actie. Uit onderzoek was bovendien gebleken dat veel managers conflicten liever mijden vanwege al het gedoe. Daarnaast vinden wij, en dat is een principieel standpunt, dat managers die doorverwijzen naar mediation, een aantal steken hebben laten liggen: zij hebben verzuimd hun team competent te maken in conflictvaardigheid. Daarom hebben wij een werkvorm gemaakt waarbij je veel kunt lachen, het plezierig is om persoonlijke informatie uit te wisselen en tegelijk van en met elkaar veel kunt leren, dus ook over competent conflictvaardig worden met zijn allen.
Sindsdien zijn er nog twee spellen verschenen waaraan je hebt meegewerkt, te weten Samenspel in teams en het ‘Reflectiespel’, en binnenkort verschijnt er een vierde, ‘De competente teamcoach’. Wat voegt een spel toe aan de leermogelijkheden van die andere media?
‘Samenspel in teams’ is bedoeld om elkaar als teamlid beter te leren kennen. Het is gebaseerd op de groepsdynamieken: cohesie, psychologische veiligheid, open communicatie, feedback, rolverdeling en onderlinge afstemming. ’De competente teamcoach’ helpt je als manager met elkaar spelenderwijs competenter en met meer zelfvertrouwen je team te coachen. Spelenderwijs word je transparanter en professioneler in je handelen en je denken. Je doet met elkaar ervaring op die evenveel relevant is als ervaring in de praktijk. Het ‘Reflectiespel’ is toevallig ontstaan. Ik vroeg feedback voor een reflectievraag over teameffectiviteit, en toen kreeg ik als reactie: ‘Leuk, een reflectiespel, we doen mee!’ Puur toeval dus. Zowel in organisaties als in het onderwijs is het niet vanzelfsprekend om te leren van jezelf door je eigen aandeel in bepaalde gebeurtenissen op motieven te onderzoeken. Maar dat is wel noodzakelijk voor een betere afstemming met elkaar. Waarom reageer je zo en niet anders, wat is het effect daarvan op anderen en wil je dat ook? En als je dat niet wilt, wat zou dan je leerbehoefte zijn? Ieder spel heeft een ander doel, een ander thema en andere competenties waarin je jezelf en anderen kunt ontwikkelen. De overeenkomst is het basisidee: je leert meer met elkaar, en je leert meer al doende.
Persoonlijke effectiviteit zou je een veelkoppig monster kunnen noemen, het thema heeft nogal wat facetten. Wat maakt bepaalde facetten geschikt om er een spel bij te maken? Zijn sommige facetten geschikter dan andere?
Het interactieve aspect. Het uitdagen, vals spelen en met name het geraakt worden in het bijzijn van en door anderen. Dat maakt een spel geschikt en boeiend. Het spel moet daartoe overzichtelijk zijn, niet te ingewikkeld en het moet een bepaald tempo hebben. Het moet eindig zijn - je moet het in één, maximaal twee uur kunnen spelen - én herhaalbaar. Mensen moeten tevreden zijn als ze een spel afsluiten en als het ware verlangen naar een volgende keer. Herkenbaarheid in nut en noodzaak in de praktijk zijn essentieel.
Waar conflicthantering en coaching vooral instrumentele vaardigheden zijn, lijkt het vermogen te reflecteren me meer een soort basiscompetentie. Ze vergroot je emotionele intelligentie, schrijf je in de spelhandleiding. Niettemin hebben de kaartjes allemaal betrekking op meer instrumentele competenties. Zit het specifieke van dit spel juist in het feit dat de kaartjes vragen bevatten die uitnodigen tot reflectie?
Ja, precies! Reflectie klinkt voor veel mensen heel zweverig. De koppeling met hele platte dagelijkse competenties is essentieel om nut en noodzaak van reflectie te koppelen als een onderdeel van het dagelijks leven. Reflectie vergroot je bewustzijn. De kaartjes bieden voorbeelden om eigen vragen te maken in andere situaties.
Volgens de handleiding kun je dit spel ook alleen spelen. Ik vraag me altijd af of zoiets erg succesvol is. Hoe kun je in vredesnaam zelf je blinde vlekken verkleinen?
Dat is inderdaad erg lastig, zoiets als een ‘hang yourself methode’. Je stelt jezelf geen vragen die te dichtbij komen, maar die beantwoord je wel als anderen hem stellen. Je kunt wel nieuwsgierig gemaakt worden door die vragen: is dit nu een blinde vlek, wat vind ik ervan?
Waarom is het spel in twee delen uitgebracht?
Er waren te veel vragen voor één spel. Het moet wel leuk blijven, hè. In Reflectiespel 1 vind je de basiscompetenties, zoals communicatie, conflictvaardigheid, planmatig werken, in Reflectiespel 2 de complexere competenties, zoals omgaan met dilemma’s, omgaan met tegenslagen, balans tussen werk en privé.
Ik vind de handleiding erg summier.
In de praktijk worden handleidingen en instructieboekjes matig gelezen. Misschien is dit projectie. We hebben er naar gestreefd de handleidingen kernachtig te verwoorden, zodat de creativiteit van de gebruiker optimaal kan zijn. Het spel moet zichzelf verkopen en ook zonder begeleiding gespeeld kunnen worden.
Je verwijst in die handleiding naar de website www.reflectietools.nl, een product van het lectoraat ‘Reflectie op het handelen van de afdeling Onderwijsresearch & Ontwikkeling’ van de HvA. Welke rol hebben zij in de totstandkoming van dit spel gespeeld?
Geen. We ontdekten die website pas later. Ons uitgangspunt is dat kennis verspreid moet worden, gekoppeld om optimaal nieuwe kennis te creëren. Vandaar die verwijzing. Wat niet in de handleiding paste, kun je daar vinden.
In welke contexten heb je dit spel al gespeeld?
Het spel is een onderdeel van de 1-daagse coachopleidingen van Coachboulevard. Een coach kan de coachee bijvoorbeeld delen van het spel als huiswerk meegeven. Ook bij ‘in company’ coachtrajecten is dit spel een onderdeel van het programma. De uitwisseling van vragen is heel boeiend, een basis voor intervisie . Ook in de thematical van het ‘Tijdschrift van Coaching’, een themaworkshop op basis van het themanummer van een bepaald kwartaal, zijn de reflectievragen overgenomen.
Het centrale thema in je werk is de persoonlijke effectiviteit van het individu, al dan niet in contact met andere mensen, in werksituaties of privé. Daarover zijn in de loop der jaren al hele bibliotheken vol geschreven. Wat maakt het toch zo moeilijk als mens optimaal effectief te zijn?
Het gaat altijd weer over leren in interactie. Daarover zijn inderdaad bibliotheken vol geschreven, maar woorden beklijven meestal niet zo lang. Acties, doen, nat gaan en weer een keer oefenen met andere, dat blijft wel hangen. Veel mensen ervaren bij acties meer emoties dan bij het lezen van teksten. Het hart onthoudt, dan hoef jij het niet meer te onthouden, dan wéét je het.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
