Perspectieven op leiderschap - 'Biedt perspectief'

Perspectieven op leiderschap bevat een bonte verzameling visies op leiderschap, van een achttal Nederlandse leiderschapsdenkers. Het is opgesteld onder redactie van hoogleraar organisatieverandering Jaap Boonstra, die ook de inleiding heeft geschreven. Die inleiding is tegelijkertijd een soort samenvatting, met een aantal gangbare definities, en een aantal even gangbare misvattingen over leiderschap. Zo zijn leiders niet per definitie helden, toppers, formele leiders van anderen en machtig. Jaap Boonstra besluit zijn inleiding met negen essenties van leiderschap. Grotendeels zijn die vanzelfsprekend, zoals invulling geven aan missie en visie. Enkele worden minder vaak aan leiderschap gekoppeld, zoals waarderen wat er is en verschil benutten.

Na deze inleiding volgen acht bijdragen over acht soorten leiders, variërend van de resultaatgerichte leider, via de betekenisvolle en tegendraadse variant, tot de androgyne leider. Deze bijdragen geven de leiderschaps-essenties van, ik noem ze allemaal, André de Waal, Rudy Kor & Britta Gielen, Hans van der Loo, Jaap Boonstra, René ten Bos, Mark van Twist, Annemieke Roobeek en Janka Stoker. Bekende namen in ons land, met veelal opvallende en soms ook tegenstrijdige visies op leiderschap. En vooral dat laatste is goed, omdat het helder maakt dat er geen eenduidig begrip bestaat van wat een goede leider nou precies is, of zou moeten zijn. Er lopen nog steeds veel fors verschillende wegen naar Rome.

Twee bijdragen springen er voor mij uit, omdat ze meer dan gemiddeld afwijken van de gangbare beelden over leiderschap en ook nog eens uiterst actueel zijn. Hoogleraar filosofie René ten Bos introduceert de tegendraadse leider. Als filosoof start hij zijn bijdrage met enkele vragen, en wel drie die in veel leiderschapsstudies niet aan bod komen: waarom associëren we leiderschap met vernieuwing en verandering, waarom praten we erover in irrationele en zelfs religieuze termen, waarom is het fout om er vanuit te gaan dat het bij leiderschap draait om visie, doelen en resultaten? Prikkelende vragen, waarop ik hier de antwoorden niet ga verklappen. Het enige wat ik onthul, ze hebben te maken met de drie-eenheid Genius, Geest en Geste. En de Romeinen komen ook nog aan bod.

Hoogleraar leiderschap en organisatieverandering Janka Stoker lanceer de androgyne leider. Hij, zij, of misschien wel het, bezit een combinatie van de bekende masculiene en feminiene kwaliteiten. Denk hierbij enerzijds aan resultaatgerichtheid en de bereidheid om risico’s te nemen, en anderzijds aan echt kunnen communiceren en invoelend zijn. Voor mij een eye opener is dat ze twee onafhankelijke dimensies vormen. Dit in plaats van de uitersten van één dimensie, die loopt van mannelijk naar vrouwelijk (of omgekeerd). Een androgyne leider combineert zowel masculiene als feminiene kwaliteiten, op een wijze die past in de gegeven situatie. Janka Stoker presenteert fascinerend onderzoek over hoe medewerkers leiders zien voor én na de financiële crisis uit 2008. Er blijken opvallende verschillen en overeenkomsten te zijn die te denken geven. Iets om zelf te lezen en op te reflecteren.

Het boek Perspectieven op leiderschap is ontleend aan De Leiderschapsbox, een reeks audio-cd’s die in 2011 door Managementboek is uitgebracht. Mogelijk is dit een reden dat enkele van de bijdragen wat minder actueel overkomen. Is dit een punt van kritiek? Niet echt, want leiderschap is immers een tijdloos fenomeen. Daarbij is dit boek, met bijdragen van de nodige hoogleraren, niet academisch, wel onderbouwd, en ook nog eens heel goed leesbaar. Wat ik er uit heb geleerd? Onder meer dat dé leider ook al niet bestaat. Dat er vele perspectieven op leiderschap zijn, waar allemaal wel wat voor te zeggen is. En vooral dat zelf informeel leiderschap ontwikkelen waardevol is, waarvoor je helemaal geen formele leider hoeft te zijn. Dit biedt perspectief.

Dr. Martin van Staveren adviseert organisaties over anders omgaan met risico’s. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn te vergroten, binnen én buiten organisaties. Martin is ook kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet.